Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS

Chia sẻ chuyên mục Đề Tài Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS hay nhất năm 2025 cho các bạn học viên ngành đang làm luận văn thạc sĩ tham khảo nhé. Với những bạn chuẩn bị làm bài luận văn tốt nghiệp thì rất khó để có thể tìm hiểu được một đề tài hay, đặc biệt là các bạn học viên đang chuẩn bị bước vào thời gian lựa chọn đề tài làm luận văn thì với đề tài Luận Văn: Quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử tại các trường THCS trên địa bàn thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương dưới đây chắc chắn sẽ giúp cho các bạn học viên có cái nhìn tổng quan hơn về đề tài sắp đến.

TÓM TẮT

Trong xu thế toàn cầu hóa, vấn đề hợp tác và hội nhập quốc tế đã trở thành một yêu cầu phát triển của mỗi quốc gia. Để đáp ứng với yêu cầu phát triển của đất nước trong thời kỳ hội nhập đòi hỏi phải có những người có bản lĩnh, có năng lực chuyên môn trong lao động sản xuất, hợp tác quốc tế về mọi mặt. Đó là những con người có tư duy nhạy bén, năng động vừa hòa nhập được với môi trường lao động quốc tế nhưng vẫn mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc. Trong nhà trường phổ thông, môn lịch sử có vai trò quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống dân tộc, chủ yếu là lòng yêu nước, về phẩm chất, đạo đức cách mạng, về thái độ đối với cuộc sống. Từ những hiểu biết về quá khứ, học sinh hiểu rõ truyền thống dân tộc, tự hào với những thành tựu dựng nước và giữ nước của tổ tiên, xác định nhiệm vụ trong hiện tại, có thái độ đúng với sự phát triển hợp quy luật của tương lai. Tuy nhiên, việc dạy và học lịch sử hiện nay còn nhiều bất cập, nhiều người cho rằng trong thời kỳ khoa học và công nghệ phát triển nhanh chóng, sử học cũng như các bộ môn khoa học xã hội và nhân văn khác không thể có vị trí ngang bằng với các môn khoa học tự nhiên và kỹ thuật. Trên thực tế chương trình môn lịch sử chưa thực sự hấp dẫn, việc đổi mới phương pháp dạy học lịch sử chưa thực sự được coi trọng trong các trường trung học cơ sở, việc đầu tư phương tiện vật chất kỹ thuật cho đổi mới phương pháp dạy và học còn hạn chế. Mặc dù trình độ chuyên môn của giáo viên lịch sử đều đạt chuẩn nhưng không ít giảng dạy lịch sử chỉ dạy theo sách giáo khoa, lo đối phó với thi cử, thi đua. Giáo viên không đủ khả năng hoặc những điều kiện cần thiết để tổ chức hoạt động ngoại khóa, hướng dẫn học sinh thực hành và tham gia các hoạt động xã hội. Việc tự bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn của một số giáo viên còn hạn chế trong khi cần phải có trình độ uyên thâm liên quan đến nhiều bộ môn mới đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của việc giảng dạy lịch sử. Về phía học sinh, do chưa ý thức được vai trò quan trọng của bộ môn lịch sử cùng với sự tác động từ phụ huynh, xã hội, … nên chưa có sự đầu tư vào môn học.

Bình Dương là một trong những tỉnh thành có tốc độ phát triển kinh tế nhanh nhất cả nước. Trong giáo dục, các trường trung học cơ sở của tỉnh nói chung, của thành phố Thủ Dầu Một nói riêng đã có nhiều cố gắng nâng cao chất lượng giáo dục mũi nhọn cũng như đại trà, có nhiều trường đã đạt chuẩn quốc gia. Song nhìn chung chất lượng và hiệu quả giáo dục còn chưa tương xứng với sự phát triển kinh tế của thành phố, của tỉnh nhà và đáp ứng được yêu cầu của xã hội. Hiện nay, công tác quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử của hiệu trưởng các trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương được thực hiện khá tốt ở các khâu như: xây dựng kế hoạch dạy học; quản lý việc thực hiện nội dung, chương trình; quản lý giờ lên lớp của giáo viên; sinh hoạt tổ chuyên môn; …Tuy nhiên, trong công tác quản lý đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học; kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn lịch sử; tổ chức các hoạt động ngoại khóa bộ môn; đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị cho hoạt động dạy học môn lịch sử vẫn chưa đạt hiệu quả cao. Do đó để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục như hiện nay và nâng cao vị thế của môn học đòi hỏi việc quản lý hoạt động dạy học lịch sử ở các nhà trường phải có những thay đổi nhằm phát huy những nội lực sẵn có của nhà trường và khắc phục những hạn chế nhằm đưa chất lượng giáo dục nhà trường ngày một phát triển. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử ở trường trung học cơ sở là quản lý hoạt động dạy của thầy, hoạt động học của trò và các điều kiện hỗ trợ. Trong đó quản lý hoạt động dạy của thầy bao gồm: quản lý mục tiêu, chương trình, kế hoạch dạy học; phân công giảng dạy; quản lý việc chuẩn bị giờ lên lớp; quản lý giờ trên lớp của giáo viên; việc đổi mới phương pháp dạy học; việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh; sinh hoạt tổ chuyên môn; việc bồi dưỡng giáo viên; sinh hoạt ngoại khóa bộ môn. Quản lý hoạt động học của học sinh bao gồm: quản lý mục đích, động cơ học tập; nội dung, phương pháp học tập và việc tự học của học sinh. Để quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử có hiệu quả thì cần có những biện pháp quản lý thiết thực và hợp lý của Hiệu trưởng để giáo viên và học sinh ngày càng hứng thú hơn trong giảng dạy và học tập bộ môn.

Kết quả nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động dạy và học môn lịch sử tại các trường trung học cơ sở công lập trên địa bàn thành phố Thủ Dầu Một cho thấy: việc quản lý mục tiêu, chương trình, kế hoạch dạy học; phân công giảng dạy; quản lý việc chuẩn bị giờ lên lớp; quản lý giờ trên lớp của giáo viên, sinh hoạt tổ chuyên môn lịch sử được thực hiện khá tốt. Tuy nhiên, trong công tác quản lý đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh, việc tổ chức sinh hoạt ngoại khóa bộ môn, các phương tiện hỗ trợ dạy và học môn lịch sử còn nhiều hạn chế, …

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận của công tác quản lý hoạt động dạy học và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử tại các trường trung học cơ sở công lập trên địa bàn thành phố Thủ Dầu Một, tác giả đề xuất 7 biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử, đó là: Nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về vị trí vai trò của môn lịch sử; Xây dựng đội ngũ giáo viên lịch sử đủ về số lượng, chuẩn về chất lượng, giỏi năng lực chuyên môn; Tăng cường quản lý hoạt động dạy môn lịch sử của giáo viên; Tăng cường các hoạt động ngoại khóa bộ môn lịch sử; Chú trọng quản lý hoạt động học môn lịch sử của học sinh; Chỉ đạo đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh trong môn lịch sử; Tăng cường quản lý cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học môn lịch sử, xây dựng phòng học lịch sử.

Kết quả khảo nghiệm cho thấy các biện pháp được đề xuất có tính cần thiết và tính khả thi cao. Do đó, các trường trung học cơ sở công lập trên địa bàn thành phố Thủ Dầu Một và các địa bàn khác có thể nghiên cứu, vận dụng linh hoạt, sáng tạo những biện pháp này để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử trong các nhà trường, nhằm nâng cao vị thế, phát huy vai trò môn học trong việc giáo dục thế hệ trẻ, góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo.

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Mở đầu tác phẩm “Lịch sử nước ta” Chủ tịch Hồ Chí Minh viết:

• “Dân ta phải biết sử ta
• Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” [43]

Với mong muốn tất cả những người dân nước Việt, nhất là tầng lớp thanh thiếu niên – thế hệ tương lai của đất nước phải biết được nguồn gốc của mình, bản sắc văn hóa, truyền thống đấu tranh của dân tộc để giữ gìn, phát huy trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Vì lẽ đó, dạy và học lịch sử cũng được Đảng và Nhà nước quan tâm. Nghị quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 2, khóa VIII (tháng 2-1997) đã khẳng định vai trò của môn lịch sử trong công tác giáo dục:“Nghiên cứu các vấn đề lịch sử, dân tộc….làm chỗ dựa cho việc giáo dục và bồi dưỡng truyền thống cách mạng, lòng yêu nước…”[3]. Trong nhà trường phổ thông môn lịch sử có vị trí, ý nghĩa quan trọng vì “môn lịch sử ở trường phổ thông có chức năng giáo dục cho thế hệ trẻ về truyền thống dân tộc, chủ yếu là lòng yêu nước; về phẩm chất, đạo đức cách mạng, về thái độ đối với cuộc sống…”[41]. Từ những hiểu biết về quá khứ, học sinh hiểu rõ truyền thống dân tộc, tự hào với những thành tựu dựng nước và giữ nước của tổ tiên, xác định nhiệm vụ trong hiện tại, có thái độ đúng với sự phát triển hợp quy luật của tương lai [8]. Như thế, bộ môn lịch sử không chỉ cung cấp tri thức mà còn rất có ưu thế trong việc giáo dục thế hệ trẻ và chính lịch sử dân tộc, truyền thống yêu nước mới là gốc rễ xây dựng nên nền văn hóa dân tộc, góp phần tạo ra sự khác biệt trong quá trình hội nhập và “chính truyền thống sẽ giúp chúng ta đi đúng hướng” [41]. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Trong xu thế toàn cầu hóa, vấn đề hợp tác và hội nhập quốc tế đã trở thành một yêu cầu phát triển của mỗi quốc gia. Để đáp ứng với yêu cầu phát triển của đất nước trong thời kỳ hội nhập đòi hỏi phải có những người có bản lĩnh, có năng lực chuyên môn trong lao động sản xuất, hợp tác quốc tế về mọi mặt. Đó là những con người có tư duy nhạy bén, năng động vừa hòa nhập được với môi trường lao động quốc tế nhưng vẫn mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc. Vì thế, bên cạnh những môn học khác thì cần phải chú trọng hơn nữa việc dạy và học lịch sử trong nhà trường phổ thông.

Tuy nhiên, việc dạy và học môn lịch sử trong trường phổ thông hiện nay còn nhiều bất cập. Do nhận thức chưa đầy đủ hoặc phiến diện về vai trò và ý nghĩa, chức năng của bộ môn lịch sử, nhiều người, thậm chí cả những nhà quản lý giáo dục (QLGD) đã coi thường, không đối xử với bộ môn này bình đẳng như các bộ môn khác. Nhiều nhà giáo dục cho rằng, trong thời kỳ khoa học và công nghệ phát triển nhanh chóng, sử học cũng như các bộ môn khoa học xã hội và nhân văn khác không thể có vị trí ngang bằng với các môn khoa học tự nhiên và kỹ thuật [21]. Trong khi ở nhiều quốc gia phát triển môn lịch sử là môn học và môn thi bắt buộc thì ở nước ta, nhiều trường ngay cả một số nhà quản lý (QL) còn cho rằng môn lịch sử là môn học bài, không cần đào sâu suy nghĩ [47].

Chương trình môn lịch sử cấp trung học cơ sở (THCS) hiện hành có nhiều ưu điểm nhưng cũng bộc lộ nhiều bất cập về nội dung và hình thức. Chương trình nặng nề, chưa tạo điều kiện thực sự cho việc dạy học theo hướng phát huy tính tích cực chủ động của học sinh. Sách giáo khoa còn mang tính hàn lâm, hình thức thiếu hấp dẫn. Đây chính là lý do làm hạn chế hiệu quả dạy học môn lịch sử ở trường phổ thông.

Bên cạnh đó, việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) lịch sử chưa thực sự được coi trọng trong các trường THCS, việc đầu tư phương tiện vật chất kỹ thuật cho đổi mới phương pháp dạy và học còn hạn chế. Mặc dù trình độ chuyên môn của giáo viên (GV) lịch sử đều đạt chuẩn nhưng không ít GV giảng dạy lịch sử chỉ dạy theo sách giáo khoa, lo đối phó với thi cử, thi đua. GV không đủ khả năng hoặc những điều kiện cần thiết để tổ chức hoạt động ngoại khóa, hướng dẫn học sinh (HS) thực hành và tham gia các hoạt động xã hội [48]. Việc tự bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn của một số GV còn hạn chế trong khi cần phải có trình độ uyên thâm liên quan đến nhiều bộ môn mới đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của việc giảng dạy lịch sử. Về phía HS, do chưa ý thức được vai trò quan trọng của bộ môn lịch sử cùng với sự tác động từ phụ huynh, xã hội…nên chưa có sự đầu tư vào môn học. Do vậy, muốn đảm bảo chất lượng dạy học môn lịch sử, người GV trực tiếp giảng dạy đóng vai trò quyết định, HS đóng vai trò chủ động, tích cực song để người GV giảng dạy tốt, HS học tập tốt, công tác QL hoạt động dạy và học bộ môn lịch sử cần có sự quan tâm, chỉ đạo kịp thời, đúng đắn, hiệu quả.

Bình Dương là một trong những tỉnh thành có tốc độ phát triển kinh tế nhanh nhất cả nước. Trong giáo dục, các trường THCS của tỉnh nói chung, của thành phố Thủ Dầu Một (Tp TDM) nói riêng đã có nhiều cố gắng nâng cao chất lượng giáo dục mũi nhọn cũng như đại trà, có nhiều trường đã đạt chuẩn quốc gia. Song nhìn chung chất lượng và hiệu quả giáo dục còn chưa tương xứng với sự phát triển kinh tế của thành phố, của tỉnh nhà và đáp ứng được yêu cầu của xã hội. Với cương vị là cán bộ quản lý (CBQL) trực tiếp chỉ đạo công tác chuyên môn, từ thực tiễn công tác của mình với góc nhìn khoa học quản lý, tác giả nhận thấy: hiện tại các CBQL mới thực hiện quản lý chuyên môn chung cho tất cả các môn mà thiếu đi biện pháp chỉ đạo riêng cho từng môn học cụ thể để tác động và tạo ra sự liên kết giữa người dạy với người học. Vì thế chưa tạo nên một bước chuyển biến thực sự về hoạt động dạy học, đặc biệt là môn lịch sử tại các trường THCS. Những đổi mới trong công tác QL được xem là khâu đột phá để nâng cao chất lượng dạy và học nói chung, đối với môn lịch sử nói riêng, bởi vì, mọi sự thành công hay thất bại trong giáo dục đều bắt nguồn và có một phần nguyên nhân từ quản lý.

Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử tại các trường THCS trên địa bàn thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương”.

2. Mục đích nghiên cứu Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, đề tài tìm hiểu, phân tích thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử ở các trường THCS trên địa bàn Tp TDM, tỉnh Bình Dương. Từ đó, đề xuất một số biện pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử trong trường THCS tại Tp TDM, tỉnh Bình Dương.

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

3.1 Khách thể nghiên cứu:

• Công tác quản lý hoạt động dạy học tại trường THCS.

3.2. Đối tượng nghiên cứu:

• Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử tại các trường THCS trên địa bàn Tp TDM, tỉnh Bình Dương.

4. Giả thuyết khoa học

Hiện nay, công tác quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử của Hiệu trưởng (HT) các trường THCS trên địa bàn Tp TDM, tỉnh Bình Dương được thực hiện khá tốt ở các khâu như: xây dựng kế hoạch dạy học; quản lý việc thực hiện nội dung, chương trình; quản lý giờ lên lớp của GV; sinh hoạt tổ chuyên môn (CM);…Tuy nhiên, trong công tác quản lý đổi mới PPDH và ứng dụng CNTT trong dạy học; kiểm tra, đánh giá (KT- ĐG) kết quả học tập môn lịch sử; tổ chức các hoạt động ngoại khóa bộ môn; đầu tư cơ sở vật chất (CSVC), thiết bị cho hoạt động dạy học môn lịch sử vẫn chưa đạt hiệu quả cao. Nếu khảo sát, đánh giá đúng thực trạng và xác định được nguyên nhân của thực trạng thì có thể đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác quản lý hoạt động dạy học bộ môn lịch sử ở các trường THCS trên địa bàn Tp TDM, tỉnh Bình Dương.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

• Hệ thống hóa lý luận về quản lý, quản lý hoạt động dạy và học môn lịch sử trong trường THCS.
• Khảo sát và phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy và học bộ môn lịch sử ở các trường THCS trên địa bàn Tp TDM, tỉnh Bình Dương. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.
• Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy và học bộ môn lịch sử ở các trường THCS trên địa bàn Tp TDM, tỉnh Bình Dương, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động dạy học trong nhà trường.
• Khảo nghiệm về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất.

6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu

Về nội dung: Khảo sát thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy và học môn lịch sử ở các trường THCS công lập trên địa bàn Tp TDM, tỉnh Bình Dương dưới sự điều hành, lãnh đạo của hiệu trưởng nhà trường.

Về thời gian: khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy và học môn lịch sử trong hai năm học 2023-2024 và 2024-2025.

Về đối tượng khảo sát: CBQL, GV dạy môn lịch sử và HS của 12 trường THCS công lập của Tp TDM, tỉnh Bình Dương.

7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

7.1 Quan điểm phương pháp luận

7.1.1. Quan điểm hệ thống – cấu trúc

Vận dụng quan điểm này vào đề tài nghiên cứu là tìm hiểu mối quan hệ chặt chẽ giữa công tác quản lý hoạt động dạy và học bộ môn lịch sử, mối liên hệ giữa các yếu tố của hoạt động dạy môn lịch sử với các yếu tố của hoạt động học môn lịch sử. Từ đó giúp tìm hiểu chính xác thực trạng quản lý hoạt động dạy học bộ môn lịch sử.

7.1.2. Quan điểm lịch sử – logic

Tiếp cận quan điểm lịch sử- logic trong đề tài là xem xét và phân tích, đánh giá các hoạt động QL dạy và học môn lịch sử ở các trường THCS trong điều kiện giáo dục cụ thể của đất nước và của địa phương, với những ưu điểm cần phát huy và tồn tại cần khắc phục. Nghiên cứu xác định phạm vi không gian, thời gian và điều kiện hoàn cảnh cụ thể để điều tra thu thập số liệu chính xác, đúng với mục đích nghiên cứu đề tài, trình bày công trình nghiên cứu theo một trật tự logic.

7.1.3. Quan điểm thực tiễn

Tiếp cận quan điểm thực tiễn trong nghiên cứu đề tài này là khảo sát thực tế, phân tích để phát hiện những bất cập, tồn tại trong thực tiễn về dạy học môn lịch sử và QL hoạt động dạy và học môn lịch sử ở các trường THCS công lập trên địa bàn Tp TDM. Trên cơ sở thực tiễn đó, đề xuất một số biện pháp quản lý nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác QL hoạt động dạy học môn lịch sử của HT các trường THCS trên địa bàn Tp TDM, tỉnh Bình Dương.

7.2. Phương pháp nghiên cứu

7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Nghiên cứu các Văn kiện, Nghị quyết của Đảng, các văn bản quy định của Nhà nước và của ngành GD-ĐT, các tài liệu lý luận về quản lý, quản lý giáo dục, quản lý hoạt động dạy học ở trường THCS và các tài liệu có liên quan để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài.

7.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn

• Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi

Mục đích: thu thập các thông tin về thực trạng hoạt động dạy học môn lịch sử và QL hoạt động dạy học môn lịch sử ở các trường THCS công lập trên địa bàn Tp TDM.

Nội dung: tập trung khảo sát nhận thức của CBQL, GV và HS về dạy học môn lịch sử và nhận định của họ về thực trạng dạy học môn lịch sử, thực trạng quản lý hoạt động dạy và học môn lịch sử theo các nội dung quản lý cụ thể ở các trường THCS công lập trên địa bàn Tp TDM; tìm hiểu những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của thực trạng.

Công cụ khảo sát: xây dựng các bảng hỏi nhằm thu thập thông tin từ các đối tượng khảo sát gồm HT, phó HT, tổ trưởng CM, GV giảng dạy môn lịch sử và học sinh THCS.

Phương pháp phân tích sản phẩm hoạt động: Thu thập thông tin từ các sản phẩm hoạt động của hoạt động quản lý dạy học bộ môn lịch sử gồm các bản kế hoạch, hồ sơ chuyên môn, quy chế làm việc, văn bản về KT-ĐG giáo viên, KT-ĐG kết quả học tập của HS, báo cáo sơ kết, tổng kết … của các trường THCS được khảo sát.

Phương pháp phỏng vấn: Thu thập thông tin về hoạt động dạy học môn lịch sử và quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử thông qua phỏng vấn một số nhà QL (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn), một số GV giảng dạy môn lịch sử và HS ở các trường THCS của Tp TDM, tỉnh Bình Dương.

7.2.3. Phương pháp thống kê toán học

Đối với dữ liệu định lượng: sử dụng phần mềm SPSS 20.0 để phân tích những dữ liệu thu thập được phục vụ cho công tác nghiên cứu. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Đối với dữ liệu định tính: các cuộc phỏng vấn sẽ được phân tích bằng phương pháp trích lọc nội dung theo từng phần nghiên cứu. Các nội dung này được sử dụng phối hợp với dữ liệu định lượng để làm rõ hơn thực trạng nghiên cứu.

8. Bố cục của đề tài

Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, khuyến nghị. Luận văn bao gồm 3 chương:

• Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử ở trường THCS.
• Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương.
• Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương.

Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề

Dạy học là một hoạt động xuất hiện từ rất sớm, từ buổi bình minh của loài người. Nó luôn là vấn đề trung tâm chú ý của các vị lãnh đạo quốc gia cũng như mọi thành viên trong xã hội. Xã hội phát triển, hoạt động dạy học, giáo dục ngày càng được quan tâm đầu tư và nghiên cứu. Có nhiều nghiên cứu trong và ngoài nước về dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử. Tựu trung có thể bao gồm 2 hướng:

• Hướng 1: Nghiên cứu về lý luận và thực tiễn của hoạt động dạy học nói chung, dạy học môn lịch sử nói riêng.
• Hướng 2: Nghiên cứu về lý luận và thực tiễn của quản lý hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử.

Ở hướng thứ nhất: Nghiên cứu về lý luận và thực tiễn của hoạt động dạy học nói chung, dạy học môn lịch sử nói riêng.

Ở nước ngoài: Từ thời cổ đại, một số nhà triết học đồng thời là nhà giáo dục ở cả phương Đông và phương Tây đã có những tư tưởng về dạy học. Khổng Tử (551-479, trước CN), nhà giáo dục lỗi lạc của Trung Quốc đã nêu quan điểm về phương pháp dạy học: đối với người dạy phải “phát huy tính tích cực, sáng tạo, phát huy năng lực nội sinh, dạy học sát đối tượng, cá biệt hóa đối tượng, kết hợp học và hành, lý thuyết với thực tiễn, phát triển hứng thú, động cơ ý chí người học”, đối với người học phải “tự học, tự luyện, tu nhân”, những quan điểm này cho đến nay vẫn là những bài học lớn cho nhà trường hiện đại [63].

Nhà triết học và giáo dục Anh thế kỷ XVII John Locke (1632-1704) cho rằng dạy học “không được nhồi nhét vào trí nhớ của trẻ những điều mà chúng không thích, phải khơi dậy ở trẻ lòng ham mê, say sưa hiểu biết cái mới, phát triển khả năng độc lập suy nghĩ, chủ động trong học tập” [63]. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

James M. Banner, JR and Harold. Cannon (1997) trong cuốn The Elements of Teaching (Những yếu tố cơ bản của nghề dạy học – Nguyễn Phúc Thành dịch, 2017) đã nghiên cứu về dạy học và cho rằng dạy học là một nghề, một nghệ thuật nên phần lớn công trình nghiên cứu của hai ông đề cập đến phẩm chất của các nhà giáo như: uy quyền; nguyên tắc đạo đức; trí tưởng tượng; lòng trắc ẩn; sự kiên nhẫn; tính cách; niềm vui…Theo các tác giả thì “dạy học là một nghề đặc biệt với những yêu cầu và trách nhiệm đặc biệt” [35]. Trong tác phẩm “Tools for Teaching, 2020” của tác giả Fred Jones đã trình bày những kinh nghiệm của cá nhân về cách thức quản lý lớp học, tạo động lực để HS học tập một cách độc lập, tạo hứng thú học tập cho HS qua các trò chơi và các công cụ dạy học, rèn luyện kỹ năng hợp tác cho HS và tinh thần trách nhiệm của GV trong giảng dạy [68].

Nghiên cứu về hoạt động dạy học môn lịch sử, trong bài báo “Developing concepts and tools useful to electronic games from and for history” của tác giả Corbeil.P xuất bản năm 2020 đăng trên tạp chí “The computer games journal” cũng đưa ra các phương pháp dạy và học lịch sử thông qua các trò chơi, từ đó xây dựng thái độ tự học, tạo động lực học tập cho HS và GV biết tổ chức lớp học một cách hiệu quả. Cũng trong tạp chí này, bài viết “Teaching History With Digital Historical Games, 2024” tác giả Jeremiah Mc Call đã giới thiệu cho các nhà giáo dục lịch sử về việc sử dụng các trò chơi lịch sử dựa trên máy tính, tác giả cũng trình bày về lý thuyết và thực tiễn của việc sử dụng các trò chơi video theo chủ đề lịch sử trong lớp học, bài báo cũng nêu lên những điểm mạnh và hạn chế của các trò chơi lịch sử trên máy tính [67], [69].

Tóm lại, khi nghiên cứu về việc dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng, các tác giả đều cho rằng dạy học là phải khơi dậy được sự sáng tạo, niềm đam mê, hứng thú, phát triển năng lực của từng HS.

Ở Việt Nam: vấn đề hoạt động dạy học luôn được Đảng, Nhà nước và các học giả quan tâm. Trong bài phát biểu khai mạc tại Hội nghị lần thứ hai Ban chấp hành trung ương Đảng (khóa VIII) (tháng 12- 1996), đồng chí Tổng Bí thư Đỗ Mười đã nhấn mạnh: ”Phải nghiên cứu và ứng dụng những phương thức và phương pháp giáo dục và đào tạo ở tấc cả các bậc học, sao cho giáo dục không chỉ là truyền thu kiến thức mà quan trọng hơn là phải khơi dậy tính chủ động và tiềm năng sáng tạo to lớn trong mỗi con người” và lưu ý: ”Phải tìm ra động lực cho người dạy và người học”, ”phải cân đối giữa dạy chữ, dạy nghề, và dạy người, trong đó dạy người là mục tiêu cao nhất” [44]. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Nghị quyết 29 của Ban chấp hành trung ương khóa XI yêu cầu: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc… Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học” [4].

Bên cạnh đó, có các công trình nghiên cứu của các tác giả như công trình “Giáo dục học hiện đại – những nội dung cơ bản” của tác giả Thái Duy Tuyên, “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường” của tác giả Phan Trọng Ngọ, “Dạy học hiện đại” của tác giả Đặng thành Hưng, “Giáo dục học-Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Hà Thế Ngữ, “Một số vấn đề về cách dạy và cách học” do Nguyễn Thiện Giáp tập hợp bài viết của nhiều tác giả. Các công trình nghiên cứu trên tiếp cận nghiên cứu về vấn đề dạy học ở các góc độ khác nhau nhưng đều phân tích, thể hiện rõ về các vấn đề cấu trúc, bản chất, tính quy luật, nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học,… các tác giả trong và ngoài nước cùng thể hiện rõ quan điểm: nhà trường hiện đại phải được đổi mới, hiện đại hóa đồng bộ các yếu tố của quá trình dạy học, coi dạy học là hoạt động trọng tâm trong nhà trường và cho rằng “dạy học là một trong những hoạt động nghiêm túc và có trách nhiệm nhất trong đời sống mà khi theo đuổi nó thì các giáo viên phải có trách nhiệm đạo đức và trí tuệ nhiều hơn các quyền lợi…và phải thực thi một số trách nhiệm đã vạch ra một cách thận trọng” [63],[45],[34],[46],[28], [1], [35].

Việc nghiên cứu về dạy học môn lịch sử cũng được khá nhiều tác giả quan tâm. Giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử” của tác giả Phan Ngọc Liên chủ biên đã trình bày nhiều vấn đề về lý luận, quan niệm tư tưởng, tri thức, nghiệp vụ cần có của giáo viên… Cuốn sách cũng trình bày một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn lịch sử [39].

Trong cuốn sách “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở các trường phổ thông”, tác giả Nguyễn Thị Côi đã dựa trên những vấn đề lý luận cần thiết, đi sâu gợi mở các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở phổ thông, đồng thời giới thiệu, phân tích những bài học lịch sử trong thực tiễn dạy học ở trường phổ thông đã được đánh giá đạt hiệu quả cao [22].

Bài viết “Định hướng nhiệm vụ nhận thức trong dạy học lịch sử ở các trường THPT nhằm kích thích hứng thú học tập cho học sinh” của tác giả Trần Quốc Tuấn và Nguyễn Văn Phúc trong Kỷ yếu hội thảo khoa học Quốc gia về Dạy học lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam tại Đà Nẵng tháng 8/2020 đã chỉ rõ vai trò của hứng thú với học tập và đời sống trong việc dạy học lịch sử đồng thời cho rằng việc định hướng nhiệm vụ nhận thức trong dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng là cần thiết[62]. Cũng trong Kỷ yếu này, tác giả Phạm Đình Kha, Lương Hữu Nga có bài viết “Gây hứng thú học tập cho học sinh nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường phổ thông hiện nay”. Trong bài viết này, các tác giả đã nêu lên thực trạng dạy học lịch sử ở các trường THPT, từ đó đề xuất các yêu cầu trong quá trình dạy học để tạo hứng thú học tập cho học sinh như: Luôn khởi động giờ học bằng tình huống có vấn đề; luôn chú trọng đến tính biểu cảm trong dạy học lịch sử; luôn khai thác triệt để phương pháp tường thuật, miêu tả trong dạy học lịch sử, ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) làm cho giờ dạy sinh động. Tác giả cho rằng, để góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn lịch sử hiện nay, giải pháp hàng đầu là phải tạo hứng thú học tập cho học sinh [36]. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Ở hướng thứ hai: Nghiên cứu về lý luận và thực tiễn của quản lý hoạt động dạy học. Ở nước ngoài: Những nhà giáo dục học Xô Viết trước đây như: V.AXukhomlinxki, Zaxapob, Macarenco,…cũng đã đề cập đến vai trò, vị trí của người hiệu trưởng và khẳng định rằng người hiệu trưởng sẽ quản lý thành công hoạt động dạy học khi xây dựng được một đội ngũ giáo viên yêu nghề, vững mạnh về nghiệp vụ, phát huy được tính sáng tạo trong lao động của họ và tạo ra môi trường phù hợp để họ được hoàn thiện tay nghề sư phạm. Các tác giả cũng nhấn mạnh rằng: “Kết quả toàn bộ hoạt động quản lý của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng đắn và hợp lý hoạt động giảng dạy của đội ngũ giáo viên” [59]. Các tác giả Xô Viết cũng khẳng định người HT phải là người lãnh đạo toàn diện và chịu trách nhiệm chính trong công tác quản lý nhà trường [50].

UNESCO suốt chiều dài lịch sử tồn tại của mình đã tập hợp nhiều học giả trên thế giới để nghiên cứu những vấn đề quản lý giáo dục trên quy mô toàn cầu cũng như trong phạm vi khu vực hoặc quốc gia. Từ năm 1964, trong loạt sách về kế hoạch hóa giáo dục đã tập hợp những khuynh hướng nghiên cứu khác nhau về một trong những vấn đề quan trọng của quản lý giáo dục: kế hoạch hóa giáo dục. Đầu những năm 90, UNESCO PROAP đã xuất bản cuốn sách có tính cẩm nang về kĩ năng quản lý giáo dục mang tựa đề ”Kế hoạch hóa và Quản lý giáo dục vi mô”. Trong những năm cuối của thế kỉ XX, sách báo về quản lý giáo dục đã xuất hiện rất nhiều. Điển hình là các công trình đề cập những quan điểm mới về quản lý giáo dục nói chung và quản lý hoạt động dạy học nói riêng [7].

Trong đó có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như: “Managing Teaching and Learning in Further and Higher education, 1994” của Kate Asheroft and Lorraine foreman-Peck và “Managing Effective Learning and Teaching, 2002 – Quản lý dạy và học hiệu quả” của Ann R.J Briggs and Daniel Sommefeldt. Các tác giả đã đưa ra những hướng nghiên cứu về việc quản lý dạy và học, cụ thể hóa tiến trình dạy và học, từ đó phát huy công tác quản lý chương trình và quản lý tiến trình dạy và học sao cho hiệu quả nhất. Các tác giả cũng đưa ra sơ đồ quản lý nhà trường xuất phát từ kết quả cần đạt được trong học tập của HS, trên cơ sở đó thiết kế chương trình, nội dung, lựa chọn hệ thống phương pháp và kế hoạch dạy học một cách hiệu quả [70], [66].

Ở Việt Nam: quản lý hoạt động dạy học nói chung, quản lý hoạt động dạy học bộ môn lịch sử nói riêng được nhiều nhà khoa học, giảng viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh quan tâm nghiên cứu.

Nghiên cứu về công tác quản lý hoạt động dạy học, tác giả Nguyễn Thị Bích Yến khẳng định: Công tác quản lý hoạt động dạy học giữ vị trí quan trọng trong công tác quản lý nhà trường, người hiệu trưởng phải nhận thức đúng vị trí quan trọng và tính đặc thù của hoạt động dạy học để có những biện pháp quản lý khoa học, sáng tạo nhằm nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường [61]. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Dự án hỗ trợ đổi mới quản lý giáo dục (SREM) được bắt đầu thực hiện vào tháng 4/2006, theo kết quả của Hiệp định tài chính AIDCO/VNM/2004/016-841 giữa Cộng đồng Châu Âu và Chính phủ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, được ký kết tại Brussel ngày 18/07/2005 và ký kết tại Hà Nội ngày 01/09/2005. Thông qua các hoạt động hỗ trợ kỹ thuật và cấp vốn trực tiếp, mục tiêu tổng thể của dự án nhằm hỗ trợ Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) thực hiện các mục tiêu đề ra trong Chiến lược phát triển giáo dục của Việt Nam giai đoạn 2001-2018. Trong thời gian qua, Dự án SREM đã hỗ trợ tích cực cho Bộ GD-ĐT trong công tác đổi mới quản lý giáo dục, trong việc thực hiện đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, bồi dưỡng, đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý và tạo ra các công cụ để nâng cao chất lượng quản lý.

Hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường là vấn đề rất được quan tâm vì đây là hoạt động trọng tâm của nhà trường. Có nhiều luận văn nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học như đề tài “Quản lý hoạt động dạy học ở trường trung học cơ sở trên địa bàn huyện sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc” (2021) của tác giả Triệu thứ Hiệp; đề tài “Quản lý hoạt động dạy học trường trung học cơ sở huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình” (2023) của tác giả Nguyễn Thị Thắm; đề tài “Quản lý hoạt động dạy học ở trường THCS Châu Văn Liêm, quận Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí Minh” (2023) của tác giả Bùi Ngọc Cẩm Tú. Trong báo cáo luận văn, các tác giả đã trình bày cơ sở lý luận về quản lý dạy học và phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy học tại các trường ở các địa phương khác nhau, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường.

Đối với môn lịch sử, tác giả Mai Thị Thơm đã nghiên cứu đề tài “Một số biện pháp quản lý nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử ở các trường THPT huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hoá ” (2019) , Tác giả đã nghiên cứu lý luận về hoạt động dạy học, công tác quản lý chất lượng môn lịch sử, các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chất lượng dạy học môn lịch sử. Tác giả cũng khảo sát chất lượng dạy học môn lịch sử và thực trạng quản lý dạy học môn lịch sử ở các trường THPT huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa. Trên cơ sở đó tác giả đã đề xuất các biện pháp quản lý nâng cao chất lượng dạy học môn lịch sử tại các trường THPT huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa [59].

Như vậy, điểm qua tình hình nghiên cứu, chúng tôi thấy các nghiên cứu đã đề cập nhiều khía cạnh khác nhau của hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học. Các nghiên cứu đã góp phần hoàn thiện lý luận và đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng quản lý hoạt động dạy học. Tuy nhiên, đến nay chưa có đề tài nào khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử ở các trường THCS công lập trên địa bàn Tp TDM. Đây là vấn đề có ý nghĩa thực tiễn trong quản lý chuyên môn ở các trường THCS công lập trên địa bàn Tp TDM, tỉnh Bình Dương. Từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử nhằm nâng cao chất lượng hoạt động dạy học môn lịch sử, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường.

1.2. Một số khái niệm của đề tài Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

1.2.1. Khái niệm quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường

• Khái niệm quản lý

Quản lý ra đời cùng với sự xuất hiện của hợp tác và phân công lao động. Trên cơ sở những cách tiếp cận khác nhau, khái niệm “quản lý” cũng được định nghĩa khác nhau.

Stoner trình bày quản lý là “quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra công việc của các thành viên trong tổ chức và sử dụng mọi nguồn lực sẵn có của tổ chức để đạt những mục tiêu của tổ chức”[42].

Mary Parker Follett đưa ra định nghĩa khá nổi tiếng: “quản lý là nghệ thuật hoàn thành công việc thông qua người khác”[42].

Trần Kiểm định nghĩa: Quản lý là những tác động có định hướng, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng bị quản lý trong tổ chức để vận hành tổ chức, nhằm đạt được mục đích nhất định”[37].

Trần Khánh Đức cho rằng quản lý là hoạt động có ý thức của con người nhằm định hướng, tổ chức, sử dụng các nguồn lực và phối hợp hành động của một nhóm người hay một cộng đồng người để đạt được các mục tiêu đề ra một các hiệu quả nhất [26].

Theo tác giả Phạm Minh Hạc: “Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể người lao động nói chung (khách thể quản lý) nhằm thực hiện mục tiêu dự kiến” [29].

Từ các quan niệm trên, có nhiều cách hiểu quản lý nhưng đều thể hiện rõ ở một số vấn đề:

• Quản lý phải bao hàm hai yếu tố chủ thể quản lý và đối tượng quản lý (con người hoặt một tổ chức, một bộ máy).
• Quản lý là một quá trình tác động có ý thức của nhà quản lý đến đối tượng quản lý, Quá trình quản lý được thể hiện bằng việc hoạch định công việc, sự hệ thống hóa công việc và nhân sự của tổ chức, sự chỉ đạo thực hiện và tiến hành kiểm tra, đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ của các thành viên trong tổ chức.
• Quản lý là một hoạt động có mục đích: Nhà quản lý không chỉ điều hành tổ chức của mình nhằm đạt được những mục tiêu đã xác định mà còn làm cho tổ chức ngày càng hoàn thiện và phát triển.
• Quản lý là một nghệ thuật: Nghệ thuật quản lý là phối hợp đồng bộ tất cả các nguồn lực của tổ chức (nhân lực, vật lực, tài lực) để phát triển tối đa những tiềm năng của tổ chức nhằm đạt được mục tiêu một cách hiệu quả nhất.

Quản lý vừa là khoa học, vừa là nghệ thuật chính vì vậy trong hoạt động quản lý người quản lý phải hết sức sáng tạo, linh hoạt, mềm dẻo để chỉ đạo hoạt động của tổ chức đi tới đích. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Từ những phân tích trên, có thể định nghĩa: “Quản lý là quá trình tác động có định hướng, có mục đích của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm thực hiện được mục tiêu đã xác định ”.

Về các chức năng của quản lý, các quan niệm phổ biến hiện nay đều đề cập đến bốn chức năng cơ bản đó là: lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo, kiểm tra.

Chức năng lập kế hoạch: Lập kế hoạch là quá trình thiết lập, dự tính một cách khoa học các mục tiêu, nội dung, phương pháp, trình tự, thời gian tiến hành các công việc, chuẩn bị huy động các nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài lực, thông tin…) để triển khai các hoạt động một cách chủ động nhằm đạt kết quả cao nhất các mục tiêu của tổ chức. Đây là chức năng cơ bản nhất trong các chức năng quản lí, có ý nghĩa quyết định đến sự phát triển và tồn tại của tổ chức. Có thể hình dung lập kế hoạch như một nhánh cái của một cây cổ thụ, rồi từ đó mọc lên các nhánh tổ chức, lãnh đạo, kiểm tra.

Chức năng tổ chức: Đây là quá trình hình thành cấu trúc quan hệ giữa các thành viên, giữa các bộ phận trong một tổ chức, thực hiện phân công lao động, phân công nhân sự cho các vị trí, tổ chức phân bổ công việc, quyền hạn và các nguồn lực để thực hiện thành công các kế hoạch đặt ra hướng tới đạt được mục tiêu của tổ chức. việc tuyển dụng, bổ nhiệm, thuyên chuyển, luân chuyển vị trí công tác, sa thải, miễn nhiệm…cán bộ, nhân viên cũng xuất phát trực tiếp từ chức năng tổ chức.

Chức năng lãnh đạo: Nội dung chính của lãnh đạo thể hiện ở việc chủ thể quản lý định ra chủ trương, đường lối, nguyên tắc hoạt động và vận hành các hoạt động của tổ chức. Trong tiến trình quản lý tổ chức các yêu cầu, chỉ đạo các hoạt động cụ thể được đưa ra bởi chủ thể quản lý có thể bằng văn bản, bằng lời nói hoặc bằng các kênh truyền đạt thông tin khác. Việc sử dụng các phương pháp quản lý một cách khoa học và hợp lý, xây dựng mối quan hệ hợp tác giữa các bộ phận, các cá nhân, tạo động lực làm việc cho nhân viên, ra những quyết định quản lý đúng và kịp thời, điều khiển, điểu chỉnh các hoạt động, đảm bảo cho các hoạt động của tổ chức vận hành có kết quả đều thuộc chức năng này.

Chức năng kiểm tra: Chức năng này thực hiện việc kiểm tra giám sát một cách chủ động đối với các công việc của tổ chức nhằm tìm ra, khẳng định những ưu điểm, phát hiện những hạn chế, sai sót, kịp thời thực hiện điều chỉnh cần thiết để hoạt động đi đúng hướng, đảm bảo việc thực hiện mục tiêu quản lý [30]. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

• Khái niệm quản lý giáo dục

Giáo dục là một lĩnh vực hoạt động xã hội rộng lớn được thực hiện qua sự truyền thụ kinh nghiệm, tri thức của loài người, của thế hệ đi trước truyền lại cho thế hệ sau. Cũng như các hoạt động xã hội khác, hoạt động giáo dục cần được tổ chức và QL nhằm thực hiện có hiệu quả các mục tiêu giáo dục sao cho phù hợp với từng thời kỳ và từng cấp độ khác nhau.

Khái niệm “quản lý giáo dục” cũng có nhiều quan niệm khác nhau, song có thể tiếp cận ở hai cấp độ: QLGD cấp vĩ mô và QLGD cấp vi mô.

QLGD cấp vĩ mô tương ứng với việc quản lý một hoặc một loạt đối tượng có quy mô lớn, bao quát toàn bộ hệ thống. Trong hệ thống này lại có nhiều hệ thống con, và tương ứng với hệ thống con này có hoạt động quản lý, đó là quản lý vi mô. Do vậy, việc phân chia quản lý vĩ mô và quản lý vi mô chỉ là tương đối. Ví dụ: quản lý cấp Sở GD-ĐT nếu đặt trong phạm vi một tỉnh hay một thành phố thì nó là cấp vĩ mô so với quản lý của Phòng GD-ĐT nhưng nếu đặt trong phạm vi toàn quốc thì chỉ là cấp vi mô so với Bộ GD-ĐT.

Nguyễn Kỳ và Bùi Trọng Tuân (1984) quan niệm rằng: “quản lý giáo dục cấp vĩ mô được hiểu là những tác động tự giác (có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp quy luật) của chủ thể QL đến tất cả các mắt xích của hệ thống (từ cấp cao nhất đến các cơ sở giáo dục là nhà trường) nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu phát triển giáo dục, đào tạo thế hệ trẻ theo yêu cầu của xã hội”.

Trần Kiểm (2019) cho rằng: “quản lý giáo dục cấp vĩ mô là sự tác động liên tục, có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý lên hệ thống giáo dục nhằm tạo ra tính vượt trội của hệ thống; sử dụng một cách tối ưu các tiềm năng, các cơ hội của hệ thống nhằm đưa hệ thống đến mục tiêu một cách tốt nhất trong điều kiện đảm bảo sự cân bằng với môi trường bên ngoài và luôn luôn biến động” [38].

QLGD cấp vi mô là quản lý hệ thống con của QLGD cấp vĩ mô. Có nhiều ý kiến cho rằng QLGD cấp vi mô là quản lý trường học. Trần Kiểm (2019) cho rằng: QLGD cấp vi mô được hiểu là hệ thống những tác động (có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp quy luật) của chủ thể quản lý đến tập thể GV, công nhân viên, tập thể HS, cha mẹ HS và các lực lượng xã hội trong và ngoài nhà trường nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu giáo dục của nhà trường [38].

Tóm lại, QLGD có nhiều cấp độ khác nhau từ vi mô đến vĩ mô và theo đó, chủ thể QLGD có đối tượng và phạm vi quản lý khác nhau nhưng đều cùng nhằm thực hiện mục tiêu chung của hệ thống giáo dục. Từ những phân tích trên, có thể định nghĩa: Quản lý giáo dục là quá trình tác động có định hướng, có mục đích của chủ thể quản lý giáo dục đến các đối tượng quản lý trong hệ thống giáo dục nhằm thực hiện được mục tiêu chung của hệ thống giáo dục”.

• Khái niệm quản lý nhà trường Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Trường học là tổ chức giáo dục cơ sở mang tính nhà nước – xã hội – sư phạm, trực tiếp làm công tác đào tạo, thực hiện việc giáo dục xã hội chủ nghĩa cho thế hệ đang lớn lên. Do đó, nó thể hiện bản chất giai cấp, bản chất xã hội và bản chất sư phạm. Có nhiều quan niệm về quản lý nhà trường:

Tác giả Phạm Minh Hạc cho rằng: “quản lý nhà trường, quản lý giáo dục là tổ chức các hoạt động dạy học…có tổ chức được hoạt động dạy học, thực hiện được các tính chất của nhà trường phổ thông Việt Nam xã hội chủ nghĩa mới quản lý được giáo dục, tức là cụ thể hóa đường lối giáo dục của Đảng và biến đường lối đó thành hiện thực, đáp ứng yêu cầu của nhân dân, của đất nước”[29].

Tác giả Phạm Viết Vượng định nghĩa: quản lý trường học là hoạt động của các cơ quan quản lý nhằm tập hợp và tổ chức các hoạt động của giáo viên, học sinh và các lực lượng giáo dục khác, cũng như huy động tối đa các nguồn lực giáo dục để nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo trong nhà trường [64].

Tác giả Bùi Minh Hiền quan niệm: “quản lý nhà trường là quá trình tác động có mục đích, có định hướng, có tính kế hoạch của các chủ thể quản lý (đứng đầu là hiệu trưởng nhà trường) đến các đối tượng quản lý (giáo viên, cán bộ nhân viên, người học, các bên liên quan…) và huy động, sử dụng đúng mục đích, có hiệu quả các nguồn lực nhằm thực hiện sứ mệnh của nhà trường đối với hệ thống giáo dục và đào tạo, với cộng đồng và xã hội nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục đã xác định trong một môi trường luôn luôn biến động” [30].

Tác giả Trần Kiểm cho rằng: quản lý vi mô là quản lý hoạt động giáo dục trong nhà trường bao gồm những tác động có hướng đích của hiệu trưởng đến các hoạt động giáo dục, đến con người (giáo viên, cán bộ nhân viên, học sinh), đến các nguồn lực (cơ sở vật chất, tài chính, thông tin…), đến các ảnh hưởng ngoài nhà trường một cách hợp quy luật (quy luật quản lý, quy luật giáo dục, quy luật tâm lý, quy luật xã hội…) nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Đối với cấp vi mô, trong phạm vi nhà trường, hoạt động quản lý bao gồm nhiều loại, như quản lý các hoạt động giáo dục bao gồm hoạt động dạy học, hoạt động giáo dục, hoạt động hướng nghiệp, hoạt động ngoại khóa…; quản lý giáo viên, nhân viên, học sinh và các lực lượng giáo dục; quản lý tài chính; quản lý cơ sở vất chất và các điều kiện [38].

Từ các khái niệm và sự phân tích trên, có thể định nghĩa: Quản lý nhà trường là quá trình tác động có định hướng, có mục đích của chủ thể quản lý nhà trường đến các đối tượng quản lý trong nhà trường nhằm thực hiện được mục tiêu giáo dục của nhà trường”. Quản lý nhà trường có nhiều nội dung như quản lý hoạt động dạy học; quản lý tài chính; quản lý cơ sở vật chất; quản lý công tác văn thư-hành chính; quản lý đội ngũ cán bộ, giáo viên; quản lý học sinh;…trong đó quản lý hoạt động dạy học là nội dung quản lý trọng tâm.

1.2.2. Khái niệm dạy học, hoạt động dạy học Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

• Khái niệm dạy học

Theo từ điển Tiếng Việt (1998) của các tác giả Minh Tân, Thanh Nghi và Xuân Lãm định nghĩa: “dạy học là dạy để nâng cao trình độ văn hóa và phẩm chất đạo đức, theo chương trình nhất định”. Dạy học bao gồm hai hoạt động dạy và học, trong đó:

• Dạy là chỉ bảo về việc học hành, giáo hóa, giáo dục cho người khác.
• Học là theo lời thầy hoặc sách dạy mà luyện tập cho quen [56].

Theo Nguyễn Văn Hộ, Hà Thị Đức dạy học là một hiện tượng xã hội, được diễn ra trong một quá trình: “Quá trình dạy học là một quá trình tương tác (hợp tác) giữa thầy và trò, trong đó thầy chủ đạo nhờ các hoạt động tổ chức, lãnh đạo, điều chỉnh hoạt động nhận thức của học sinh, còn trò tự giác, tích cực, chủ động thông qua việc tự tổ chức, tự điều chỉnh hoạt động nhận thức của bản thân nhằm đạt tới mục đích dạy học” [33].

Tác giả Nguyễn Ngọc Bảo cũng cho rằng dạy học là một quá trình: “Quá trình dạy học là quá trình dưới sự lãnh đạo, tổ chức, điều khiển của người dạy, người học tự giác, tích cực, chủ động tự tổ chức hoạt động học tập của mình nhằm thực hiện những nhiệm vụ dạy học” [6].

Từ những khái niệm trên cho thấy: Quá trình dạy học là bao gồm trong nó hai quá trình là quá trình dạy (thầy là chủ thể) và quá trình học (trò là chủ thể). Hai quá trình này không tách rời nhau, luôn gắn bó hữu cơ, bổ sung, hỗ trợ nhau đề cùng phát triển và đạt mục tiêu của dạy học. Thiếu một trong hai quá trình này thì quá trình dạy học không diễn ra. Quá trình dạy học chỉ đạt được hiệu quả tốt khi cả người dạy và người học thực hiện tốt chức năng của mình: người dạy thực hiện tốt vai trò chủ đạo, tổ chức, điều khiển, hướng dẫn, gợi ý, trọng tài…đối với hoạt động nhận thức của người học, và người học đóng vai trò tự giác, chủ động, tích cực phối hợp với hoạt động của người dạy, tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức – học tập của mình nhằm thực hiện những nhiệm vụ dạy học.

• Hoạt động dạy học

Hoạt động dạy học ở nhà trường phổ thông giữ vị trí trung tâm bởi nó chiếm hầu hết thời gian, khối lượng công việc của thầy và trò trong một năm học, nó quyết định kết quả đào tạo, làm nền tảng quan trọng để thực hiện thành công mục tiêu giáo dục toàn diện của nhà trường. Hoạt động dạy học bao gồm hoạt động dạy và hoạt động học.

Trong hoạt động dạy, thầy là chủ thể, là người tổ chức, điều khiển hoạt động học của HS; đối tượng tác động của thầy là hoạt động học tập của HS; mục đích của hoạt động dạy là phát triển trí tuệ, phát triển năng lực – yếu tố cơ bản, trực tiếp hình thành nhân cách phát triển toàn diện của HS; nội dung hoạt động dạy là hệ thống kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, kể cả phương pháp hoạt động nhận thức (học vấn phổ thông) cần trang bị cho HS; phương pháp giảng dạy của thầy là sự vận dụng phối hợp các PPDH truyền thống và hiện đại theo các cách tiếp cận và ở các cấp độ khác nhau nhằm tổ chức cho HS hoạt động nhận thức và phát triển trí tuệ [61]. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Trong hoạt động học, HS là chủ thể, dưới sự hướng dẫn của thầy, HS hoạt động tích cực, chủ động, sáng tạo nhằm chiếm lĩnh kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, phát triển năng lực, hình thành nhân cách theo mục tiêu giáo dục. Hoạt động học tập của HS càng có ý thức và tự giác khi xác định được đúng mục đích, động cơ rõ ràng. Trong hoạt động này, mục đích học tập là trên cơ sở tiếp thu văn hóa nhân loại chuyển thành năng lực bản thân, học để hành, để vận dụng kiến thức giải quyết những vấn đề thực tiễn; nội dung học không chỉ lả hệ thống kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo mà còn cả kiến thức về phương pháp học, phương pháp nhận thức, phương pháp giải quyết những vấn đề thực tiễn; phương pháp học là phương pháp hoạt động nhận thức và thực hành, đặc biệt là phương pháp tự học [61].

Hoạt động dạy và hoạt động học có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, thể hiện ở mối quan hệ tương tác giữa các thành tố: mục tiêu, nhiệm vụ dạy học, hoạt động dạy và học của thầy và trò, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, phương tiện dạy học, kết quả dạy học. Phân tích mối quan hệ giữa hoạt động dạy và hoạt động học, có thể kết luận: Hoạt động học trong đó có hoạt động nhận thức của HS giữ vai trò quyết định kết quả dạy học, do vậy để hoạt động học có kết quả tốt thì trước tiên phải coi trọng vai trò chủ đạo của GV, GV phải nắm vững quy luật nhận thức “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn” (V.L.Lênin), tổ chức tối ưu hoạt động cộng tác của dạy và học, thực hiện tốt các chức năng của dạy và học, đảm bảo mối liên hệ thường xuyên, bền vững. Như thế, muốn nâng cao mức độ khoa học của việc dạy học trong nhà trường thì HT phải đặc biệt chú ý hoàn thiện hoạt động dạy của GV, chuẩn bị cho họ có khả năng hình thành và phát triển ở HS các phương pháp, cách thức phát hiện lại các thông tin học tập. Đây là khâu cơ bản để tiếp tục hoàn thiện tổ chức hoạt động học của HS [61].

Từ sự phân tích trên có thể hiểu: Hoạt động dạy học trong nhà trường bao gồm hoạt động dạy của thầy và hoạt động học của trò. Hai hoạt động này luôn thâm nhập và tương tác với nhau. Trong đó, thầy đóng vai trò chủ đạo, tổ chức, điểu khiển hoạt động học của HS, HS đóng vai trò chủ động, tích cực, sáng tạo chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, phát triển năng lực dưới sự hướng dẫn của thầy, nhằm hình thành nhân cách theo mục tiêu giáo dục của nhà trường.

• Đặc điểm hoạt động dạy học ở trường THCS

Hoạt động dạy và học ở trường THCS góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục phổ thông trung học nói chung và mục tiêu giáo dục THCS nói riêng. Cụ thể là: Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

• Giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và kỹ năng lao động cơ bản nhằm hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
• Xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân.
• Củng cố và phát triển những kết quả giáo dục Tiểu học bằng cách giúp học có trình độ học vấn THCS và những hiểu biết ban đầu về kĩ thuật và hướng nghiệp.
• Chuẩn bị cho một bộ phận HS ra đời trực tiếp tham gia lao động và học nghề kĩ thuật theo nhiều con đường khác nhau.
• Đảm bảo cho HS những điều kiện thuận lợi vào học các trường trung học phổ thông phù hợp với năng lực và nguyện vọng của mình.

Hoạt động dạy học ở trường THCS tạo điều kiện cho HS nghiên cứu cơ sở của những khoa học với sự phong phú đạ dạng của các bộ môn với khối lượng nội dung lớn nhưng phức tạp hơn, hệ thống hơn ở bậc Tiểu học, đáp ứng yêu cầu giáo dục toàn diện.

Hoạt động dạy học theo từng môn học được sự chỉ đạo, hướng dẫn trực tiếp của GV bộ môn tương ứng. Nhờ vậy, HS được tiếp xúc, giao lưu, tham gia hoạt động với nhiều GV với những cách dạy và phong cách giao tiếp khác nhau. Điều đó góp phần mở rộng nhãn quan, tầm hiểu biết của HS. Đồng thời GV cũng đòi hỏi HS phải nhanh nhạy, khéo kéo cải tiến phương pháp học tập, cải tiến hoạt động của mình để thích ứng với hoàn cảnh dạy học luôn luôn biến đổi. Trong trường hợp đó, học sinh THCS, đặc biệt là HS đầu bậc học sẽ gặp những khó khăn nhất định đòi hỏi người GV phải tính tới để giúp HS tìm cách khắc phục.

Lứa tuổi học sinh THCS là những lứa tuổi thiếu niên, đây là lứa tuổi có sự chuyển biến mạnh mẽ về tâm – sinh lý, từ tình trạng trẻ con sang tình trạng người lớn. Điều đó có liên quan tới việc xây dựng lại một cách cơ bản các quá trình, các hoạt động tâm lí của HS. Vì vậy đòi hỏi phải có những biến đổi có tính chất quyết định trong các hình thức quan hệ qua lại trong cách tổ chức hoạt động, trong sự lãnh đạo mọi mặt của người lớn, đặc biệt là GV. Do đó nếu vẫn áp dụng những hình thức và PPDH ở bậc Tiểu học cho bậc học này sẽ dẫn đến việc trẻ tỏ ra không bằng lòng dưới nhiều biểu hiện khác nhau.

1.2.2. Khái niệm quản lý hoạt động dạy học Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Trong nhà trường phổ thông hoạt động dạy học giữ vị trí trung tâm, do đó, công tác quản lý hoạt động dạy học giữ vị trí quan trọng trong công tác quản lý nhà trường.

Theo Nguyễn Thị Bích Yến (2018): Quản lý hoạt động dạy học thực chất là những tác động của chủ thể quản lý vào quá trình dạy học (được tiến hành bởi tập thể GV và HS, với sự hỗ trợ đắc lực của các lực lượng xã hội) nhằm góp phần hình thành và phát triển toàn diện nhân cách HS theo mục tiêu đào tạo của nhà trường [61].

Quản lý hoạt động dạy học là nhiệm vụ trọng tâm, do vậy, người HT phải dành nhiều thời gian công sức cho công tác quản lý hoạt động dạy học và để nâng cao chất lượng quản lý hoạt động này thì đòi hỏi người hiệu trưởng phải thực hiện tốt các nhiệm vụ sau:

• Gắn hoạt động dạy học với việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
• Tạo môi trường và điều kiện thuận lợi cho đội ngũ CB-GV thực hiện đổi mới PPDH. Trong đó quan trọng nhất là tạo động lực và kích thích tinh thần lao động sáng tạo của đội ngũ GV.
• Kết hợp phát huy cao độ tính chủ động sáng tạo của mỗi thành viên trong tập thể với sự quản lý thống nhất của đội ngũ CBQL nhà trường.
• Đảm bảo chất lượng dạy học một cách bền vững.
• Xây dựng môi trường học tập thân thiện, an toàn, phát huy tính chủ động sáng tạo của HS, để mỗi HS đều thấy được “mỗi ngày đến trường là một ngày vui”.
• Xây dựng cơ chế và có chính sách phù hợp để phát huy tối đa nội lực đi đôi với sự tranh thủ tiềm lực của các lực lượng giáo dục ngoài nhà trường [61].

Từ khái niệm và sự phân tích trên có thể hiểu: Quản lý hoạt động dạy học là những tác động có định hướng, có mục đích của chủ thể quản lý vào quá trình dạy học (được tiến hành bởi GV và HS) nhằm phát triển toàn diện nhân cách HS theo mục tiêu giáo dục của nhà trường.

1.3. Lý luận về dạy học môn lịch sử trong trường THCS Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

1.3.1. Khái quát về giáo dục THCS

Cấp THCS là cầu nối giữa bậc tiểu học và trung học phổ thông, tiếp nhận những thành tựu của giáo dục tiểu học, trên cơ sở đó thực hiện nhiệm vụ giáo dục của cấp học THCS và xây dựng những bước đầu của giáo dục trung học phổ thông. Giáo dục THCS được quy định tại mục b, khoản 1, điều 26 Luật Giáo dục năm 2005 như sau: “Giáo dục THCS được thực hiện trong bốn năm học, từ lớp sáu đến lớp chín. HS vào học lớp sáu phải hoàn thành chương trình tiểu học, có tuổi là mười một tuổi”.

Về mục tiêu giáo dục THCS: “Giáo dục trung học cơ sở nhằm giúp HS củng cố và phát triển những kết quả của giáo dục tiểu học; có học vấn phổ thông ở trình độ cơ sở và những hiểu biết ban đầu về kỹ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học trung học phổ thông, trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động” [14].

Về nội dung giáo dục THCS: “Giáo dục trung học cơ sở phải củng cố, phát triển những nội dung đã học ở tiểu học, bảo đảm cho HS có những hiểu biết phổ thông cơ bản về tiếng Việt, toán, lịch sử dân tộc; kiến thức khác về khoa học xã hội, khoa học tự nhiên, pháp luật, tin học, ngoại ngữ; có những hiểu biết cần thiết tối thiểu về kỹ thuật và hướng nghiệp” [14]. Nội dung chương trình giáo dục THCS phải đảm bảo yêu cầu về chuẩn kiến thức, kỹ năng đã được cụ thể hóa ở các chủ đề của môn học theo từng lớp và ở các lĩnh vực học tập, yêu cầu về thái độ được xác định cho cả cấp học [14]. Bảng 1.1 dưới đây trình bày về kế hoạch giáo dục THCS, trong đó thể hiện rõ các môn học, số tiết học của từng môn được thực hiện từ lớp 6 đến lớp 9.

• Bảng 1.1. Kế hoạch giáo dục Trung học cơ sở.

Qua bảng kế hoạch giáo dục THCS cho thấy môn lịch sử là một môn học bắt buộc trong chương trình, được giảng dạy từ lớp 6 đến lớp 9 và được phân phối số tiết giảng cụ thể: lớp 6: 1 tiết/tuần; lớp 7: 2 tiết/tuần; lớp 8 và lớp 9: 1,5 tiết/tuần. So với các môn học cơ bản khác thì thời lượng cho môn lịch sử trong một tuần là không nhiều.

Về phương pháp giáo dục THCS: phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS; phù hợp đặc trưng môn học, đặc điểm đối tượng HS, điều kiện của từng lớp học; bồi dưỡng cho HS phương pháp tự học, khả năng hợp tác; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú và trách nhiệm học tập cho HS [14],[17].

Về hình thức tổ chức giáo dục THCS: bao gồm các hình thức tổ chức dạy học và hoạt động giáo dục trên lớp, trong và ngoài nhà trường. Các hình thức tổ chức giáo dục phải bảo đảm cân đối, hài hòa giữa dạy học các môn học và hoạt động giáo dục; giữa dạy học theo lớp, nhóm và cá nhân; bảo đảm chất lượng chung cho mọi đối tượng và tạo điều kiện phát triển năng lực cá nhân của HS. GV cần chủ động lựa chọn, vận dụng các phướng pháp và hình thức tổ chức giáo dục cho phù hợp với nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể [14]. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Về đánh giá kết quả giáo dục THCS: Đánh giá kết quả giáo dục đối với HS ở các môn học và hoạt động giáo dục trong mỗi lớp và cuối cấp học nhằm xác định mức độ đạt được mục tiêu giáo dục THCS, làm căn cứ để điều chỉnh quá trình giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng toàn diện. Đánh giá kết quả giáo dục các môn học, hoạt động giáo dục trong mỗi lớp và cuối cấp học cần phải:

• Đảm bảo tính khách quan, toàn diện, khoa học và trung thực;
• Căn cứ vào chuẩn kiến thức, kĩ năng và yêu cầu về thái độ của từng môn học và hoạt động giáo dục ở từng khối lớp;
• Phối hợp giữa đánh giá thường xuyên và đánh giá định kỳ, đánh giá của GV và tự đánh giá của HS, đánh giá của nhà trường và đánh giá của gia đình, cộng đồng;
• Kết hợp giữa hình thức trắc nghiệm khách quan, tự luận và các hình thức đánh giá khác;
• Sử dụng công cụ đánh giá thích hợp.

Hiện nay, tại các trường THCS đang thực hiện việc đánh giá kết quả học tập của HS bằng điểm kết hợp với nhận xét của GV hoặc chỉ đánh giá bằng nhận xét của GV cho từng môn học và hoạt động giáo dục. Đánh giá, xếp loại kết quả giáo dục của HS sau mỗi lớp và sau cấp học được qui định tại Thông tư số 58/2019/TT-BGDĐT ngày 12 tháng 12 năm 2019, Thông tư ban hành quy chế đánh giá, xếp loại học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông của Bộ GD-ĐT [19].

1.3.2. Đặc điểm dạy học môn lịch sử trong trường THCS

• Mục tiêu dạy học môn lịch sử cấp THCS

Cũng như các môn học khác, môn lịch sử ở trường THCS thực hiện mục tiêu giáo dục, giáo dưỡng và phát triển, góp phần phát triển toàn diện nhân cách cho HS. Mục tiêu dạy học môn lịch sử ở trường THCS được thể hiện rõ trong chương trình giáo dục phổ thông cấp THCS (2006) như sau:

• Về kiến thức:

HS nắm được những nét chính về quá trình phát triển của lịch sử dân tộc trên cơ sở biết những sự kiện nổi bật nhất của từng thời kỳ, hiểu được nội dung chủ yếu của mỗi giai đoạn lịch sử nước ta.

Biết những sự kiện quan trọng, những nội dung cơ bản của lịch sử loài người từ nguồn gốc đến nay, đặc biệt là những sự kiện, những vấn đề liên quan đến lịch sử dân tộc ta và các nước trong khu vực.

Hiểu biết đơn giản, bước đầu một số nội dung cơ bản của phương pháp luận nhận thức xã hội như: kết cầu xã hội loài người, mối quan hệ giữa các yếu tố trong kết cấu đó, vai trò của sản xuất (vất chất, tinh thần) trong lịch sử, vai trò của quần chúng nhân dân và cá nhân, sự tiến hóa của lịch sử. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Về kĩ năng

• Bước đầu hình thành các kĩ năng cần cho học tập bộ môn:
• Làm việc với sách giáo khoa và các nguồn sử liệu, các loại đồ dùng trực quan phổ biến, …
• Phân tích, đánh giá, so sánh các sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử,…
• Vận dụng những hiểu biết đã có vào các tình huống học tập và cuộc sống.

Hình thành năng lực phát hiện, đề xuất và giải quyết các vấn đề trong học tập lịch sử (nêu vấn đề, thu thập, xử lý thông tin, nêu dự kiến giải quyết vấn đề, tổ chức giải quyết vấn đề (thực hiện, dự kiến), thông báo, thông tin về kết quả giải quyết vấn đề).

• Về thái độ

Có tình yêu quê hương, đất nước gắn liền với tình yêu chủ nghĩa xã hội, lòng tực hào dân tộc và trân trọng đối với những di sản lịch sử trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước.

Trân trọng đối với các dân tộc, các nền văn hóa trên thế giới, có tinh thần quốc tế chân chính, yêu chuộng hòa bình, hữu nghị giữa các dân tộc.

Có niềm tin về sự phát triển từ thấp đến cao, từ lạc hậu đến văn minh của lịch sử nhân loại và lịch sử dân tộc.

Bước đầu hình thành những phẩm chất cần thiết của người công dân: có thái độ tích cực vì xã hội, vì cộng đồng, yêu lao động, sẵn sàng đi vào lao động, khoa học và kỹ thuật, sống nhân ái, có niềm tin, ý thức kỷ luật và tuân theo luật pháp [14],[15].

• Nội dung chương trình môn lịch sử cấp THCS

“Nguyên tắc vàng” để xây dựng chương trình lịch sử trong trường phổ thông là “hiện đại, cơ bản, Việt Nam”. Đây là định hướng để xây dựng chương trình cho phù hợp [38]. Về cấu tạo của chương trình lịch sử THCS: Trong tổng số 210 tiết lịch sử ở chương trình THCS được phân bố cụ thể ở bảng 1.2 như sau: Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

• Bảng 1.2: Thống kê số tiết dạy trong chương trình lịch sử THCS

Về nội dung chương trình lịch sử THCS: tập trung trình bày nhiều về lịch sử chính trị và lịch sử quân sự, còn lịch sử kinh tế, văn hóa và lịch sử địa phương chưa được chú trọng nhiều. Bảng thống kê sau thể hiện rõ điều đó:

• Bảng 1.3 Bảng thống kê các loại bài trong chương trình lịch sử cấp THCS

Kế hoạch dạy học môn lịch sử cấp THCS bố trí cho lịch sử lớp 6 là 1 tiết/tuần, khối 8,9 là 1,5 tiết/tuần là quá ít, không thể chuyển tải hết nội dung cơ bản đến cho HS, chưa nói đến việc hình thành phát triển tư duy và thực hiện chức năng giáo dục, nhất là ở khối 8,9. Có những bài với dung lượng kiến thức lớn mà chỉ gói gọn trong một tiết học, GV phải chạy đua với thời gian mới hoàn thành tiết dạy, không có điều kiện để thực hiện chức năng giáo dục khác. Khối 7 được bố trí 2 tiết/tuần, nhiều hơn các khối khác nhưng khối lượng kiến thức cũng khá nhiều. Năm học 2018-2019 Bộ GD-ĐT ban hành Công văn số 5842/BGDĐT-VP ngày 01 tháng 9 năm 2019 ban hành chương trình giảm tải cho các bộ môn ở trường THCS trong đó có môn lịch sử, tuy nhiên nội dung giảm tải chỉ là cắt bớt từng phần trong các bài ở từng khối lớp, nhưng thực tế trong quá trình giảng dạy GV vẫn phải nhắc tới để đảo bảm sự liền mạch của lịch sử. Phần Lịch sử địa phương, Sở GD-ĐT tỉnh Bình Dương ban hành công văn số 289/SGDĐT-TrH-TX ngày 07 tháng 03 năm 2020 hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục Lịch sử, Địa lý địa phương tỉnh Bình Dương năm học 2019-2020 và các năm tiếp theo, trong đó quy định số tiết dạy Lịch sử địa phương gồm 10 tiết (khối 6- 2 tiết; khối 7 – 4 tiết, khối 8 – 2 tiết, khối 9 – 2 tiết). Đến ngày 23 tháng 3 năm 2025 Sở GD- ĐT tỉnh Bình Dương ban hành công văn số 421/SGDĐT-GDTrHTX hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục Lịch sử, Địa lý địa phương tỉnh Bình Dương thay thế công văn số 289/SGDĐT-TrH-TX ngày 07 tháng 03 năm 2020, trong đó giảm số tiết còn 7, cụ thể: khối 6- 1 tiết; khối 7 – 3 tiết, khối 8 – 1 tiết, khối 9 – 2 tiết.

• Phương pháp dạy học lịch sử cấp THCS

Theo Phan Ngọc Liên (1999): Phương pháp dạy học lịch sử là con đường, cách thức hoạt động của thầy và trò trong quá trình thống nhất của việc giảng dạy và học tập (hoạt động nhận thức) nhằm truyền thụ và tiếp thu kiến thức lịch sử (về sự kiện, lý thuyết và thực hành). Trong quá trình này, GV là người tổ chức, hướng dẫn quá trình học tập của HS, còn HS giữ vai trò chủ thể nhận thức, trung tâm.

Xuất phát từ thành tựu của lý luận dạy học và đặc trưng của môn học, phương pháp dạy học môn lịch sử bao gồm hệ thống các phương pháp sau: Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Phương pháp thông tin – tái hiện lịch sử: là phương pháp trình bày tài liệu mới, nhắc lại những kiến thức đã học có liên quan đến việc tiếp thu kiến thức mới.

Mục đích của việc thông tin tái hiện lịch sử là cung cấp cho HS những kiến thức cơ bản, điển hình, cụ thể và sinh động, nhằm tái tạo lại hình ảnh quá khứ. Việc tái hiện lịch sử phải đạt được đến mức làm cho HS dường như đang tham dự, chứng kiến sự kiện hay những sự kiện đang diễn ra trước mắt mình. Nếu không hình dung đúng quá khứ khách quan thì không thể hiểu được bản chất của lịch sử và dễ rơi vào tình trạng “hiện đại hóa lịch sử”. Mặt khác, nếu học sinh tái hiện được hình ảnh của sự kiện lịch sử, các em sẽ nhớ lâu các sự kiện đó. Do vậy, việc phát triển trí tưởng tượng tái tạo cho HS rất cần khi học lịch sử.

Trong dạy học lịch sử, việc thông tin tái hiện lịch sử được thực hiện bằng cách trình bày miệng với các PPDH tương ứng: tường thuật, miêu tả, kể chuyện, giải thích,…sử dụng đồ dùng trực quan, sử dụng tài liệu văn học[40].

Phương pháp nhận thức lịch sử: là phương pháp trình bày sự kiện, hiện tượng trong hình thức tổng quát, trong những mối liên hệ bản chất của nó, giúp cho HS từ biết đến hiểu sâu sắc các sự kiện và quá trình lịch sử.

Việc nhận thức lịch sử phải thông qua hoạt động tư duy của HS, không phải áp đặt chủ quan. Vì vậy, GV phải đặt vấn đề và hướng dẫn HS giải quyết vấn đề, HS phải tự mình nhận thức bản chất của sự kiện lịch sử.

Phương pháp nhận thức lịch sử chủ yếu được tiến hành thông qua dạy học liên môn, dạy học nêu vấn đề, nêu câu hỏi có tính chất bài tập nhận thức [40].

Phương pháp tìm tòi nghiên cứu: là phương pháp nhằm nâng cao trình độ của HS trong việc biến kiến thức lịch sử đã học thành kiến thức của mình, chủ động sử dụng những kiến thức đó có hiệu quả trong học tập và đời sống.

Phương pháp tìm tòi nghiên cứu được tiến hành thông qua các hình thức từ thấp đến cao của những công việc học tập như sử dụng sách giáo khoa, tài liệu tham khảo để trả lời các câu hỏi, bài tập thực hành, bước đầu tập dượt nghiên cứu khoa học một số vấn đề lịch sử phù hợp với trình độ và yêu cầu học tập của HS. Phương pháp này thể hiện qua hình thức tổ chức việc tự học lịch sử cho HS [2], [40].

Hiện nay, với xu hướng dạy học phát huy tính tích cực học tập của HS, nhiều PPDH, kỹ thuật dạy học mới đã được áp dụng vào dạy và học môn lịch sử như: PPDH nhóm; phương pháp nghiên cứu trường hợp; dạy học theo dự án; dạy học tích hợp; kỹ thuật dạy học tích cực như: kỹ thuật tia chớp, sử dụng sơ đồ tư duy,… Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Các phương pháp trên kết hợp thành một hệ thống hoàn chỉnh trong dạy học lịch sử ở trường THCS, chúng hỗ trợ nhau, bổ sung cho nhau. Trong quá trình dạy học, không thể chỉ sử dụng một phương pháp đơn nhất mà ở mỗi khâu, mỗi phần lại có một phương pháp trọng tâm kết hợp với các phương pháp khác. Không có phương pháp nào là vạn năng, vì vậy, việc sử dụng và kết hợp các PPDH sao cho phù hợp và hiệu quả yêu cầu GV không chỉ nắm vững lý luận mà cần phải rèn luyện kỹ năng nghiệp vụ sư phạm, thói quen thực hành để nâng cao hiệu quả và chất lượng dạy học.

• Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn lịch sử cấp THCS

Cũng như các môn học khác, KT-ĐG kết quả học tập của HS có ý nghĩa quan trọng quá trình dạy học lịch sử. Việc KT- ĐG phải là việc “xem xét một cách tổng hợp nhận thức phát triển và kết quả giáo dục của việc dạy học lịch sử” [39] theo đúng yêu cầu và chức năng của bộ môn. Chất lượng của việc dạy học lịch sử không chỉ thể hiện ở chỗ HS nắm được khối lượng tri thức lịch sử mà chính là việc các em biết vận dụng những điều đã học vào việc tiếp thu kiến thức mới, vào hành động thực tiễn và rèn luyện phẩm chất, đạo đức, tư tưởng chính trị. Xuất phát từ quan điểm trên và những yêu cầu của chương trình thể hiện qua chuẩn kiến thức, kỹ năng, qua bài học lịch sử quy định nội dung và hình thức KT-ĐG kết quả học tập lịch sử của HS như sau:

Về nội dung KT-ĐG: bao gồm yêu cầu về giáo dưỡng (nhận thức), giáo dục và phát triển, cụ thể:

• Các kiến thức cơ bản HS cần nắm và hiểu như sự kiện quan trọng, niên đại, … của một bài học, một giai đoạn lịch sử.
• Bản chất của các sự kiện lịch sử, các quan điểm phương pháp luận như lịch sử là lịch sử của quần chúng nhân dân, quy luật lịch sử…
• Phải xem xét HS biết đến mức độ nào việc tạo biểu tượng, hình thành khái niệm, nêu bài học lịch sử. Do vậy, khi kiểm tra GV không chỉ chú ý đến nội dung kiến thức mà cả phương pháp trình bày.
• Kỹ năng thực hành của HS trong việc sử dụng các đồ dùng trực quan, tài liệu, kiến thức đã học.
• Kiểm tra kết quả học tập lịch sử của HS trong cuộc sống thông qua nhận thức và hành vi.

Về hình thức: bao gồm kiểm tra miệng và kiểm tra viết

Kiểm tra miệng: được sử dụng để kiểm tra tài liệu đã học trước khi bắt đầu bài học mới hay trong qúa trình học để xem HS theo dõi, nắm bắt kiến thức như thế nào. Kiểm tra miệng giúp GV nhanh chóng hiểu được tình hình học tập, trình độ của HS, thúc đẩy các em tích cực học tập, biết suy nghĩ, diễn đạt khả năng bằng lời nói, có thể mời HS lên bảng hoặc đứng tại chỗ. Khi thực hiện kiểm tra miệng giáo viên cần lưu ý:

• Tạo không khí thân thiện, vui vẻ để thu hút các em làm việc chủ động, tích cực, thu hút sự chú ý của cả lớp vào câu hỏi được đặt ra. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.
• Đặt câu hỏi rõ ràng và vừa sức với HS.
• Nội dung câu hỏi không chỉ giới hạn ở việc ghi nhớ mà làm cho HS nắm vững kiến thức cơ bản của bài học, biết phân tích, khái quát tài liệu để rút ra bài học, kết luận.
• Bên cạnh việc đánh giá nội dung câu trả lời cần phải chú trọng phương pháp, hình thức trả lời để HS thấy rõ đặc trưng của môn học.
• Nhận xét, đánh giá công bằng, khách quan, công khai và phải tôn trọng HS.

Kiểm tra viết: được tiến hành sau khi học một phần, một khóa trình lịch sử và HS được chuẩn bị trước ở nhà. Kiểm tra viết có kiểm tra 15 phút, 45 phút, kiểm tra cuối kỳ, cuối năm học. Bài kiểm tra viết của HS là sự phản ánh khách quan về sự lĩnh hội kiến thức, phương pháp và kỹ năng của các em trong phạm vi trình bày nội dung câu hỏi, thông qua đó GV nắm được tình hình học tập chung của cả lớp và hiệu quả giảng dạy của mình. Do vậy, khi xây dựng đề kiểm tra GV cần lưu ý:

• Các câu hỏi đề ra được lựa chọn đúng nội dung cơ bản của việc học tập và đạt dược yêu cầu, mục đích của việc kiểm tra.
• Câu hỏi phải phù hợp với trình độ, phát huy tư duy độc lập và sáng tạo của HS.
• Khi đặt câu hỏi phải dự đoán được phần trả lời của HS, định ra tiêu chuẩn để cho điểm, đánh giá phần trả lời của HS.
• Cần thay đổi các dạng câu hỏi kiểm tra để gây hứng thú và phát huy tính tích cực học tập của HS.
• Kịp thời, công bằng, công khai trong KT- ĐG kết quả học tập của HS.

Ngoài hình thức kiểm tra được tiến hành thường xuyên trong giờ học còn hình thức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập lịch sử của HS hiện nay chưa được quan tâm nhiều đó là kiểm tra ngoài giờ học như kiểm tra việc tự học ở nhà; kiểm tra trong các hoạt động ngoại khóa trong và ngoài nhà trường [40],[16].

• Mối quan hệ giữa hoạt động dạy và học môn lịch sử

Hoạt động dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng là một hoạt động có hai chủ thể: GV và HS. Trong đó, GV đóng vai trò chủ đạo, tổ chức, hướng dẫn HS học tập, HS đóng vai trò chủ động, tích cực tiếp nhận tri thức dưới sự hướng dẫn của GV. Đây là mối quan hệ biện chứng với nhau, kết quả hoạt động dạy của thầy phụ thuộc vào kết quả hoạt động học của trò và ngược lại. Trong quá trình dạy học, GV tác động đến nhận thức của HS bằng các biện pháp sư phạm. Nếu GV giảng dạy tốt, có phương pháp tốt thì sẽ phát huy được khả năng sáng tạo của HS và như vậy sẽ tạo ra kết quả học tập tốt, đồng thời HS cũng sẽ tích cực, chủ động tiếp thu, tìm tòi kiến thức thì hiệu quả quả hoạt động dạy càng cao.

Để làm tốt vai trò chủ đạo, hướng dẫn, cố vấn, trọng tài trong quá trình dạy học, GV phải thực sự có chuyên môn vững vàng, nghiệp vụ sư phạm linh hoạt và sáng tạo. Thực tế đã chứng minh rằng dù điều kiện dạy và học tốt đến đâu nhưng năng lực người thầy non kém thì không thể có kết quả dạy học tốt được. Trên cơ sở đó, công việc của HT nhà trường là hành động quản lý, chủ yếu tập trung vào hoạt động dạy của GV và trực tiếp đối với GV, thông qua hoạt động dạy của GV mà quản lý hoạt động học của HS. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

1.3.3. Môn lịch sử trong chương trình giáo dục tổng thể sau năm 2025

Ngày 28 tháng 7 năm 2025 Bộ GD-ĐT công bố Chương trình giáo dục tổng thể. Theo đó ở cấp THCS, các môn học và hoạt động giáo dục bắt buộc bao gồm: Ngữ văn; Toán; Ngoại ngữ 1; Giáo dục công dân; Lịch sử và Địa lý; Khoa học tự nhiên. Các môn học bắt buộc có phân hóa Tin học; Công nghệ và Hướng nghiệp; Giáo dục thể chất; Nghệ thuật; Hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Các môn tự chọn gồm: Tiếng dân tộc thiểu số; Ngoại ngữ 2. Như vậy, môn lịch sử vẫn là môn học bắt buộc trong chương trình nhưng tích hợp với môn địa lý với tên gọi môn học là Lịch sử và Địa lý. Thời lượng quy định cho môn học ở mỗi khối lớp là 105 tiết (tổng số tiết cả bốn khối là 420 tiết) tương đương với số tiết trong chương trình hiện hành (môn lịch sử 210 tiết + môn địa lý 210 tiết). Việc môn lịch sử được ghép chung với môn địa lý trong chương trình mới đòi hỏi công tác quản lý giảng dạy bộ môn trong những năm tới cũng cần phải có sự thay đổi cho phù hợp như tăng cường quản lý giảng dạy bộ môn theo hướng tích hợp; tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho HS; đổi mới cách KT- ĐG theo hướng phát huy năng lực HS, tăng cường đầu tư trang bị CSVC,… nhằm đáp ứng với yêu cầu của môn học.

1.4. Lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử trong trường THCS

Quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử là những tác động có định hướng, có mục đích của chủ thể quản lý để huy động các nguồn lực vào quá trình dạy học môn lịch sử được tiến hành bởi GV dạy lịch sử và HS nhằm đạt được mục tiêu dạy học bộ môn lịch sử, góp phần phát triển nhân cách HS theo mục tiêu giáo dục của nhà trường.

1.4.1. Tầm quan trọng của quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử

Hoạt động dạy học lịch sử trong nhà trường là hoạt động chủ yếu để thực hiện thành công mục tiêu dạy học bộ môn, góp phần quyết định chất lượng giáo dục của nhà trường. Do đó, công tác quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử cũng giữ vị trí trọng tâm trong các hoạt động quản lý dạy học môn lịch sử. Trong đó, quản lý hoạt động giảng dạy của GV lịch sử có vai trò quyết định đến chất lượng bộ môn. Vì vậy, HT phải nhận thức đúng vị trí quan trọng và tính đặc thù của hoạt động dạy học môn lịch sử để có những biện pháp quản lý khoa học, sáng tạo nhằm nâng cao chất lượng dạy và học lịch sử trong nhà trường.

1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử ở trường THCS

Quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử ở trường THCS bao gồm quản lý hoạt động dạy môn lịch sử của GV và quản lý hoạt động học tập môn lịch sử của HS. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

• Quản lý hoạt động dạy môn lịch sử của giáo viên

Trong nhà trường, HT có thể trực tiếp chỉ đạo hoạt động giảng dạy của GV hoặc chỉ đạo thông qua phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn thực hiệc các nhiệm vụ, quy chế chuyên môn trong giảng dạy bộ môn lịch sử. Nội dung quản lý hoạt động dạy môn lịch sử của GV bao gồm: quản lý mục tiêu, chương trình, kế hoạch giảng dạy; phân công giảng dạy; quản lý công tác chuẩn bị giờ lên lớp của giáo viên; quản lý giờ dạy của GV; quản lý việc đổi mới PPDH; quản lý hoạt động KT- ĐG kết quả học tập của HS; quản lý việc sinh hoạt tổ chuyên môn; quản lý hồ sơ chuyên môn của GV; quản lý phương tiện, điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học; quản lý công tác bồi dưỡng GV.

• Quản lý mục tiêu, chương trình, kế hoạch giảng dạy

Chương trình dạy học là văn kiện có tính pháp quy do Nhà nước ban hành, trong đó quy định một cách cụ thể môn lịch sử là môn học bắt buộc trong chương dạy học; quy định mục tiêu môn học (về tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, thái độ, hành vi); quy định về nội dung môn học (các phần, các chương, các bài); quy định về kế hoạch thời gian (số tiết dành cho từng khối lớp, từng phần, từng chương, từng bài cũng như số tiết dành cho ôn tập, kiểm tra, thực hành…). Do đó, trong quá trình quản lý mục tiêu, chương trình, kế hoạch dạy học môn lịch sử của HT cần đảm bảo các yêu cầu sau:

Phân tích rõ việc thực hiện chương trình dạy học môn lịch sử là thực hiện pháp lệnh của Nhà nước do Bộ GD-ĐT ban hành, là thực hiện kế hoạch đào tạo theo mục tiêu đào tạo chung của nhà trường.

Yêu cầu GV phải nghiên cứu, nắm vững chương trình môn lịch sử trong toàn cấp, chương trình môn lịch sử ở khối lớp mình được phân công giảng dạy. Đồng thời cũng nghiên cứu chương trình các môn có liên quan để thiết lập mối quan hệ liên môn trong quá trình dạy học. Qua đó, giúp HS dễ dàng có bức tranh chung về thế giới, có quan điểm phức hợp hệ thống và có tư duy linh hoạt khi học lịch sử và các môn học khác.

Đảm bảo việc thực hiện nội dung chương trình môn lịch sử của GV phải bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng. Đảm bảo giảng dạy theo phân phối chương trình: số tiết học, số bài học, trình tự thực hiện với quy định về ôn tập, tổng kết, kiểm tra, thi…

• Thực hiện giảng dạy theo thời khóa biểu của nhà trường.
• Dự kiến những vấn đề nảy sinh trong việc thực hiện chương trình môn lịch sử và những giải pháp có thể thực thi, những điều kiện CSVC kỹ thuật cần cung cấp để việc thực hiện chương trình môn học không bị trở ngại.
• Hướng dẫn GV những vấn đề khó trong chương trình, giải đáp những thắc mắc, giúp đỡ GV bổ sung đồ dùng dạy học, sách vở, tài liệu cần thiết cho việc thực hiện đúng và đủ chương trình bộ môn.

Xây dựng các công cụ để theo dõi việc thực hiện chương trình như: lịch báo giảng hàng tuần của tổ chuyên môn và GV; sổ đầu bài các lớp; lịch kiểm tra hàng tháng; sổ dự giờ thăm lớp…Các biểu mẫu báo cáo hàng tháng, sơ kết, tổng kết tình hình thực hiện chương trình bộ môn lịch sử cho tổ chuyên môn và GV [59]. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

• Phân công giảng dạy cho giáo viên

Phân công giảng dạy cho GV là một việc quan trọng, HT cần hiểu rõ điểm mạnh, điểm yếu, sở trường, hoàn cảnh của từng GV để sử dụng và tạo niềm tin trong nghề nghiệp cho họ, để mỗi GV cố gắng khẳng định mình trong tập thể.

Phân công giảng dạy nói chung và phân công giảng dạy bộ môn lịch sử nói riêng phải xuất phát từ yêu cầu của việc giảng dạy và quyền lợi học tập của HS. Phân công GV trước hết phải vì sự tiến bộ của cả tập thể sư phạm, tạo điều kiện cho người giỏi kèm cặp người chưa có kinh nghiệm, đồng thời chú ý đến khả năng tiếp thu kiến thức của HS. HT có thể phân công cho GV chuyên dạy một khối lớp, thay đổi mỗi năm một khối lớp hay mỗi năm dạy nhiều khối lớp hoặc có thể kết hợp cả ba hình thức trên.

Phân công giảng dạy cho GV một cách hợp lý, phù hợp với tình hình thực tế của nhà trường sẽ quyết định góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy, do đó, trong quá trình phân công phải đảm bảo đúng quy trình và nguyên tắc tập trung dân chủ trong toàn bộ việc phân công

HT thống nhất với phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn về yêu cầu của việc phân công, chuẩn phân công như: yêu cầu của việc dạy; năng lực sở trường của GV; thâm niên nghề nghiệp công tác; nguồn đào tạo GV; hoàn cảnh gia đình và nguyện vọng cá nhân…để phân công sao cho phù hợp với thực lực đội ngũ của trường mình, phù hợp với trình độ HS nhằm nâng cao chất lượng học tập của HS.

Phân công và theo dõi việc dạy thay, dạy bù của GV.

Sau tháng đầu tiên của năm học cần xem xét lại để kịp thời điều chỉnh cho phù hợp nếu cần [55],[61].

• Quản lý công tác chuẩn bị giờ lên lớp của giáo viên

Mỗi tiết học lịch sử có rất nhiều những sự kiện, dẫn chứng, những nội dung cần phải liên hệ, tích hợp các môn học khác để làm sáng tỏ vấn đề, lựa chọn phương pháp giảng dạy, cách tổ chức lớp học, đồ dùng dạy học…tất cả những yếu tố đó chỉ có thể thực hiện được hiệu quả khi GV chuẩn bị thật tốt. Do vậy, việc chuẩn bị giờ lên lớp của GV là việc quan trọng nhất trong quy trình lao động sư phạm, nó quyết định đến chất lượng giờ lên lớp cũng như chất lượng quá trình dạy học. GV có thể thực hiện việc này ở trường hay ở nhà vì đây là khâu lao động trí óc độc lập. Nếu GV có tinh thần trách nhiệm, có chế độ làm việc rõ ràng, chuẩn bị chu đáo cho các giờ lên lớp thì hiệu quả công việc sẽ cao, ngược lại công việc sẽ hời hợt và mang tính hình thức.

Quản lý việc chuẩn bị giờ lên lớp của GV nói chung và GV dạy môn lịch sử nói riêng là một hoạt động quản lý cần thiết để nâng cao hiệu quả của việc dạy và học, nhưng do đặc thù của lao động sư phạm nên công tác chuẩn bị giờ lên lớp của GV hầu hết đều thực hiện ở nhà và gắn với thời gian rảnh rỗi của họ nên đây là khâu khó quản lý đối với HT. Chính vì vậy, HT phải có quan niệm đúng đắn về giáo án, biết GV soạn bài như thế nào, hiểu rõ trong hàng loạt công việc chuẩn bị cho giờ lên lớp, có những việc phải chuẩn bị ngay từ đầu năm học như: kế hoạch giảng dạy, chuẩn bị đồ dùng dạy học…nhưng cũng có những việc phải làm thường xuyên trong năm học như sưu tầm tài liệu, nghiên cứu PPDH mới. HT cần thực hiện tốt các công việc sau:

• Hướng dẫn GV lập kế hoạch soạn bài;
• Phổ biến những yêu cầu của việc chuẩn bị bài giảng;
• Quy định chất lượng một bài soạn đối với từng loại bài;
• Tổ chức bồi dưỡng GV để đổi mới PPDH và ứng dụng CNTT trong dạy học;
• Có kế hoạch mua sắm đồ dùng dạy học, tài liệu tham khảo, các phương tiện kỹ thuật phục vụ giảng dạy cho GV;
• Thường xuyên kiểm tra công tác chuẩn bị bài của

Việc hiệu trưởng thực hiện tốt các biện pháp quản lý khâu chuẩn bị giờ lên lớp của giáo viên sẽ góp phần quan trọng đến chất lượng giờ dạy trên lớp. [61] Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

• Quản lý giờ dạy của giáo viên

Hoạt động dạy học môn lịch sử ở trường THCS hiện nay được thể hiện chủ yếu bằng hình thức dạy học trên lớp với những giờ lên lớp và hệ thống bài học. Giờ lên lớp của GV phản ánh toàn bộ những gì họ đã tích lũy được, đã nghiền ngẫm, luyện tập đồng thời cũng thể hiện tinh thần trách nhiệm nơi họ. Do đó, giờ dạy trên lớp là yếu tố quan trọng cơ bản có tính chất quyết định đến chất lượng bộ môn lịch sử và kết quả đào tạo giáo dục của nhà trường.

GV là người trực tiếp quyết định kết quả giờ lên lớp, còn quản lý thế nào để các giờ lên lớp của GV đạt kết quả tốt là việc làm của HT. Để nâng cao hiệu quả của giờ dạy trên lớp, một mặt HT phải có những biện pháp tạo điều kiện cho GV lên lớp hiệu quả, mặt khác phải có những biện pháp tác động trực tiếp đến giờ lên lớp của GV một cách cụ thể và linh hoạt như: chỉ đạo sắp xếp thời khóa biểu cho giờ lên lớp thật khoa học; xây dựng tiêu chuẩn giờ lên lớp; xây dựng kế hoạch dự giờ thăm lớp định kỳ, đột xuất; phân tích, rút kinh nghiệm cho giờ dạy của GV. Thông qua việc dự giờ, thăm lớp, HT sẽ đánh giá được trình độ chuyên môn, năng lực sư phạm của GV; từ đó phân tích, hướng dẫn GV khắc phục những hạn chế trong giảng dạy của họ. Trên cơ sở đó có kế hoạch đào tạo bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn cho GV, kế hoạch bổ sung các trang thiết bị phục vụ tốt hơn cho việc dạy học trên lớp và nắm bắt được thực tế việc học tập môn lịch sử của HS [61].

• Quản lý việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học

PPDH môn lịch sử luôn được đặt trong mối quan hệ chặt chẽ với các thành tố khác của quá trình dạy học đó là mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện, kết quả và mối quan hệ giữa thầy và trò.

Đổi mới PPDH theo hướng phát huy tính tích cực học tập của HS là xu hướng chung của hoạt động dạy học ngày nay, môn lịch sử cũng nằm trong quỹ đạo chung đó. Đổi mới PPDH lịch sử ở trường THCS là quá trình chuyển từ phương pháp dạy học “thầy nói, trò nghe”, “thầy đọc, trò chép” sang PPDH mới, trong đó GV là người tổ chức, hướng dẫn, HS học tập, còn HS phải chủ động tham gia vào quá trình hoạt động học tập, được tạo điều kiện ở mức cao nhất hoạt động tự phát hiện, tự khám phá, tự tìm kiếm kiến thức, hình thành năng lực sáng tạo, rèn khả năng tự học. Do đó, muốn HS trở thành người học tích cực, sáng tạo thì GV cũng phải trở thành người thầy tích cực, sáng tạo. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

QL việc đổi mới phương pháp giảng dạy môn lịch sử là quá trình tác động có tổ chức, có mục đích của HT đến đội ngũ sư phạm nhằm tạo được động lực dạy tốt, GV tích cực giảng dạy theo hướng tích cực hoá hoạt động học tập của HS.

Để thực hiện tốt việc quản lý đổi mới PPDH môn lịch sử, HT cần:

• Phát động phong trào thi đua dạy tốt trong đó nhấn mạnh tiêu chí đổi mới PPDH;
• Tổ chức cho GV nghiên cứu, thảo luận để nhận thức sâu sắc về yêu cầu đổi mới PPDH môn lịch sử, nắm vững PPDH môn lịch sử theo hướng tích cực hoá hoạt động của HS để thực hiện nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn;
• Đẩy mạnh việc ứng dụng CNTT trong dạy học lịch sử, hỗ trợ tối đa các phương tiện dạy học phục vụ việc đổi mới PPDH bộ môn.
• Động viên khuyến khích GV tìm tòi, lựa chọn và sử dụng các PPDH hướng đến việc nâng cao tính tích cực, chủ động học tập của HS.
• Chỉ đạo và kiểm tra việc đổi mới cách thức kiểm tra, đánh giá HS vì đây là một khâu quan trọng trong đổi mới cách dạy, cách học, nhằm giúp HS phát triển toàn diện.

Có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng cả về chuyên môn nghiệp vụ, tư tưởng chính trị và cả về tinh thần trách nhiệm trong giảng dạy nhằm nâng cao trình độ và trách nhiệm của GV trong quá trình thực hiện nhiệm vụ [13], [61].

• Quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh

KT- ĐG kết quả học tập của HS là một khâu quan trọng trong quá trình dạy học. KT- ĐG kết quả học tập môn lịch sử của HS không chỉ có tác dụng thúc đẩy quá trình học tập phát triển không ngừng mà còn có tác dụng hình thành nhu cầu, động cơ đúng đắn trong học tập, có thói quen tự giác, tích cực, trung thực, trách nhiệm với nhiệm vụ học tập của mình. Thông qua việc tiến hành các hình thức kiểm tra kết quả học tập của HS, GV kịp thời phát hiện trình độ, năng lực của HS, từ đó có những nhận xét, đánh giá, xác định kết quả đạt được của HS, khẳng định được những ưu điểm, hạn chế, tìm ra những nguyên nhân ảnh hưởng tới hoạt động học tập của các em. Mặt khác, từ việc kiểm tra kết quả học tập của HS, GV và nhà QL thu thập được những “thông tin ngược” phản ánh qua kết quả KT- ĐG, từ đó có những biện pháp điều chỉnh phù hợp, kịp thời, hạn chế sai sót trong quá trình giảng dạy và tổ chức dạy học môn lịch sử.

Việc KT- ĐG kết quả học tập môn lịch sử của HS thể hiện sự thống nhất giữa dạy học với giáo dục phẩm chất nhân cách cho HS, sự thống nhất giữa kiểm tra và tự kiểm tra, giữa dạy học và tự học. Do vậy, QL hoạt động KT- ĐG kết quả học tập môn lịch sử của HS phải thực hiện được những yêu cầu cơ bản sau: Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

• Nâng cao nhận thức của GV về ý nghĩa và tầm quan trọng, chức năng và các yêu cầu của việc KT- ĐG kết quả học tập bộ môn lịch sử;
• Tổ chức cho GV học tập nắm vững quy chế chuyên môn quy định về KT-BĐG kết quả học tập của HS theo đúng theo các văn bản hướng dẫn về đánh giá, xếp loại học sinh: quy định về việc chấm bài, trả bài, ghi điểm, lời phê cho từng bài kiểm tra, hướng dẫn HS sửa lỗi trong bài kiểm tra;

Chỉ đạo GV đánh giá, xếp loại HS một cách công bằng, chính xác, khách quan. Trong quá trình thực hiện, cần yêu cầu GV lập kế hoạch KT- ĐG kết quả học tập của HS một cách đầy đủ, công khai, đánh giá đúng đối tượng HS theo yêu cầu của chương trình. Đồng thời thường xuyên kiểm tra, xem xét việc thực hiện nhiệm vụ của GV để đảm bảo mục tiêu đã đề ra nhằm từng bước nâng cao chất lượng dạy học môn lịch sử trong nhà trường.

• Quản lý hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử

Trong quá trình dạy học lịch sử, hoạt động ngoại khóa có tác dụng tích cực đối với việc giáo dưỡng, giáo dục và phát triển tư duy của HS. Thông qua các hoạt động ngoại khóa giáo dục cho HS ý thức trách nhiệm, ý thức lao động và tinh thần tập thể. Nhiệm vụ của hoạt động ngoại khóa mang tính chất tổng hợp, làm sâu sắc và phong phú kiến thức của HS, góp phần gây hứng thú trong học tập lịch sử. Đặc điểm nổi bật của hoạt động ngoại khóa thể hiện “tích chất tự nguyện và sự phát triển nhận thức tích cực độc lập, năng khiếu của học sinh trong lĩnh vực lịch sử” [40]. Tùy thuộc vào mục đích tổ chức, quy mô tổ chức, trình độ HS, thời gian tiến hành …nhà trường có thể tổ chức các hình thức hoạt động ngoại khóa lịch sử như: đọc sách, giới thiệu sách lịch sử; kể chuyện lịch sử; dạ hội lịch sử; tham quan lịch sử; triển lãm tranh ảnh lịch sử; nói chuyện lịch sử;…

Bên cạnh việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa lịch sử thì việc xây dựng phòng học lịch sử có vai trò quan trọng trong dạy và học lịch sử. Phòng học lịch sử không chỉ có ý nghĩa đối với hoạt động ngoại khóa mà có ý nghĩa rất lớn đối với giảng dạy nội khóa. Phòng học lịch sử tạo điều kiện cho việc dạy học lịch sử đạt hiệu quả cao, những trang bị trong phòng học lịch sử sẽ gây cho HS hứng thú học tập, say mê với bộ môn, nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng, tình cảm đạo đức cho HS, góp phần phát triển óc tư duy, tưởng tượng, thẩm mỹ khi các em tự xây dựng các đồ dùng học tập dưới sự hướng dẫn của GV. Phòng học lịch sử không chỉ phục vụ cho việc học tập lịch sử của HS mà còn là cơ sở để GV nghiên cứu phương pháp bộ môn, sử dụng đồ dùng trực quan, xây dựng phương tiện kỹ thuật dạy học…[40].

Để thực hiện tốt các hoạt động ngoại khóa và xây dựng phòng học lịch sử hiệu quả, nhà quản lý cần:

• Chỉ đạo tổ CM xây dựng kế hoạch tổ chức các hoạt động ngoại khóa bộ môn, các tiết học thực tế lịch sử sát với chương trình lịch sử ngay từ đầu năm học.
• Dự trù kinh phí, chuẩn bị cơ sở vật chất để tổ chức các hoạt động ngoại khóa lịch sử, xây dựng phòng học lịch sử.
• Chỉ đạo các lực lượng giáo dục trong nhà trường phối hợp với tổ CM lịch sử để tổ chức các hoạt động ngoại khóa. Liên hệ với các lực lượng giáo dục ngoài nhà trường để hỗ trợ nhà trường tổ chức các buổi ngoại khóa nhất là tổ chức thăm quan dã ngoại. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.
• Bố trí và đầu tư xây dựng phòng học lịch sử để phục vụ cho giảng dạy, ngoại khóa lịch sử mà còn dùng để giảng dạy tích hợp cho các bộ môn khác trong chương trình.

Kiểm tra và đánh giá rút kinh nghiệm việc tổ chức, thực hiện các buổi sinh hoạt ngoại khóa và trang bị, sử dụng phòng học lịch sử.

• Quản lý hoạt động sinh hoạt tổ chuyên môn

Tại điều 16 chương II Điều lệ trường trung học cơ sở, trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học quy định tổ chuyên môn: “Hiệu trưởng, các phó hiệu trưởng, giáo viên, viên chức thư viện, viên chức thí nghiệm của trường trung học được tổ chức thành tổ chuyên môn theo môn học hoặc nhóm môn học ở từng cấp học trung học cơ sở, trung học phổ thông. Mỗi tổ chuyên môn có tổ trưởng từ 1 đến 2 tổ phó chịu sự quản lý chỉ đạo của hiệu trưởng, do hiệu trưởng bổ nhiệm và giao nhiệm vụ vào đầu năm học” [18].

Tổ chuyên môn là đơn vị cơ sở trực tiếp nhất với các hoạt động của GV, là một tổ chức tập hợp các GV có cùng chuyên môn giúp họ hoạt động theo mục tiêu thống nhất và tạo điều kiện cho GV hoàn thành nhiệm vụ của mình trong quá trình dạy học và giáo dục. Thông qua tổ chuyên môn, HT sẽ nắm được sâu sát các hoạt động của GV, phát huy cao độ sự thống nhất giữa HT với các thành viên trong tập thể sư phạm. Vì vậy, trong quá trình QL hoạt động dạy học nói chung và quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử nói riêng của HT phải luôn gắn chặt với việc chỉ đạo hoạt động của tổ chuyên môn

Trong quá trình quản lý hoạt động tổ chuyên môn lịch sử, HT cần thực hiện một số biện pháp sau:

• Quy định chế độ sinh hoạt chuyên môn hàng tháng theo quy định 2 lần/tháng.
• Chỉ đạo tổ trưởng chuyên môn xây dựng và thực hiện kế hoạch hoạt động tổ chuyên môn căn cứ theo kế hoạch năm học và kế hoạch chuyên môn của nhà trường. Hướng dẫn GV trong tổ xây dựng, thực hiện kế hoạch giảng dạy môn lịch sử của cá nhân theo đúng quy định và quản lý việc thực hiện giảng dạy theo kế hoạch của tổ viên.
• Hướng dẫn nội dung sinh hoạt tổ chuyên môn tập trung vào các hoạt động chủ yếu trong quá trình thực hiện chương trình dạy học như thống nhất những vấn đề trọng tâm, thảo luận những vấn đề khó trong chương trình, đổi mới PPDH theo hướng phân tích bài học, phát huy năng lực học tập của HS, việc ứng dụng CNTT trong giảng dạy, sử dụng đồ dùng dạy học, KT-ĐG kết quả học tập của HS, bồi dưỡng HS giỏi và phụ đạo HS yếu kém.
• Chỉ đạo và hướng dẫn tổ chuyên môn tổ chức bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho tổ viên những kiến thức về đổi mới PPDH, về tin học, cách đánh giá kết quả học tập của HS… thông qua các hình thức hội thảo, hội giảng, dự giờ, tự học,…
• Hướng dẫn tổ chuyên môn lập hồ sơ lưu trữ thông tin và các hoạt động của tổ.

Có kế hoạch và thường xuyên kiểm tra các hoạt động của tổ chuyên môn để có biện pháp thúc đẩy hoặc điều chỉnh (nếu cần) các hoạt động của tổ sao cho thật hiệu quả. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

• Quản lý hồ sơ chuyên môn của giáo viên

Hồ sơ chuyên môn của GV thể hiện kế hoạch công việc và kết quả việc thực hiện nhiệm vụ được phân công. Đối với GV giảng dạy môn lịch sử, hồ sơ chuyên môn bao gồm: Giáo án (bài soạn); Sổ ghi kế hoạch giảng dạy và ghi chép sinh hoạt chuyên môn, dự giờ, thăm lớp; Sổ điểm cá nhân. Ngoài ra, còn có sổ chủ nhiệm, giáo án hoạt động ngoài giờ lên lớp nếu GV được phân công công tác chủ nhiệm [18].

Để GV thực hiện đúng và đầy đủ hồ sơ theo quy định thì ngay từ đầu năm học, HT cần triển khai các văn bản quy định về thực hiện hồ sơ sổ sách, chỉ đạo hướng dẫn GV thật cụ thể, rõ ràng việc thực hiện các loại hồ sơ. Có kế hoạch kiểm tra, theo dõi và đánh giá việc thực hiện hồ sơ của GV và thực hiện lưu trữ hồ sơ đúng theo quy định.

• Quản lý phương tiện, điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học

Trong quá trình dạy học lịch sử, các phương tiện, điều kiện hỗ trợ có vai trò quan trọng góp phần nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn. Việc đổi mới PPDH môn lịch sử không thể đạt hiệu quả cao khi không có những phương tiện, điều kiện hỗ trợ. Các phương tiện, điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học môn lịch sử gồm:

Các yếu tố đảm bảo về chính trị, xã hội, tâm lý và tổ chức nhằm giúp đội ngũ GV môn lịch sử quán triệt, chấp hành tốt chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; xây dựng môi trường làm việc thân thiện, dân chủ tạo động lực cho GV làm việc tích cực, hiệu quả [59].

Các yếu tố đảm bảo về phương tiện, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học: cung cấp đầy đủ các trang thiết bị dạy học cần thiết nhằm giúp cho GV tổ chức, điểu khiển các hoạt động nhận thức của HS học tập lịch sử hiệu quả như: bản đồ, lược đồ, máy vi tính có kết nối mạng internet, máy prorecter, tài liệu tham khảo, sách giáo khoa lịch sử, … Điều kiện để tổ chức các hoạt động ngoại khoá, thăm quan, dã ngoại, tổ chức tiết học thực tế để tạo hứng thú học tập môn lịch sử cho HS.

Để quản lý tốt phương tiện, thiết bị phục vụ cho dạy học môn lịch sử trong nhà trường, HT cần lập kế hoạch trang bị đủ thiết bị dạy học môn lịch sử theo danh mục tối thiểu do Bộ GD-ĐT quy định, hàng năm mua bổ sung tài liệu tham khảo cho GV và HS nghiên cứu, học tập. Quán triệt cho GV nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của việc sử dụng thiết bị trong quá trình dạy học nhằm đổi mới phương pháp nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn. Đồng thời, HT phải thường xuyên kiểm tra việc sử dụng, bảo quản các trang thiết bị của GV, có kế hoạch sửa chữa, phục hồi các thiết bị xuống cấp.

Bên cạnh đó, HT cần có kế hoạch, hướng dẫn tổ trưởng chuyên môn và GV dạy lịch sử tổ chức các buổi sinh hoạt ngoại khóa, dã ngoại, tiết học thực tế môn lịch sử…để tạo hứng thú, phát huy tính tích cực học tập cho HS khi học lịch sử.

• Quản lý công tác bồi dưỡng giáo viên Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Trong nhà trường, người GV có vai trò vô cùng quan trọng trong việc đào tạo, rèn luyện, phát triển trí tuệ và nhân cách cho thế hệ trẻ và cũng chính đội ngũ GV góp phần quan trọng trong việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Đối với bộ môn lịch sử, GV luôn giữ vai trò là dấu nối giữa nền văn hóa dân tộc, nhân loại với việc tái sản xuất nền văn hóa ấy ở thế hệ trẻ. GV cũng là người tổ chức chính và quyết định chất lượng đào tạo. Vì vậy, công tác bồi dưỡng GV phải luôn được HT nhà trường quan tâm,chú trọng, không chỉ bồi dưỡng về chuyên môn nghiệp vụ mà cả về chính trị, tư tưởng. Đây là công việc phải làm thường xuyên, liên tục và lâu dài nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy của đội ngũ GV.

Quản lý công tác bồi dưỡng GV là quá trình chỉ đạo, tổ chức, động viên, tạo điều kiện về tinh thần lẫn vật chất để GV được nghiên cứu, học tập, nâng cao trình độ về mọi mặt đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác giảng dạy, đồng thời kiểm tra việc GV thực hiện các yêu cầu của cấp trên về chuẩn hoá và nâng chuẩn trình độ chuyên môn, xây dựng đội ngũ ngày càng vững mạnh về chuyên môn nghiệp vụ [56].

Để thực hiện công tác bồi dưỡng GV có hiệu quả, HT nhà trường cần thực hiện tốt các nguyên tắc bồi dưỡng nhân sự, lựa chọn nội dung, phương pháp và các hình thức tổ chức bồi dưỡng phù hợp với điều kiện của nhà trường để đạt hiệu quả cao nhất. Trên cơ sở đó chủ động xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, tổ chức, chỉ đạo GV tham gia bồi dưỡng và tự bồi dưỡng; tạo điều kiện thuận lợi về vật chất và tinh thần để GV tham gia bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ.

• Quản lý hoạt động học môn lịch sử của học sinh

Quản lý hoạt động học môn lịch sử của HS luôn song song với quản lý hoạt động dạy lịch sử của GV và thông qua hoạt động dạy của GV, HT thực hiện sự quản lý hoạt động học tập của HS. Quản lý hoạt động học môn lịch sử của HS là khâu quan trọng góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn lịch sử trong nhà trường. Vì vậy, HT nhà trường cần chú ý các nội dung sau:

• Quản lý việc xác định mục đích, động cơ học tập

Học tập là một hoạt động nhận thức, chỉ khi có nhu cầu hiểu biết HS mới tích cực học tập. Nhu cầu hiểu biết đó chính là động cơ nhận thức mà hoạt động học tập phải tạo ra cho HS. Vì thế, phải tạo cho HS có động cơ và thái độ đúng đắn trong học tập, tự giác tìm tòi, chủ động và sáng tạo lĩnh hội kiến thức, xác định rõ mục đích học tập bộ môn lịch sử cho HS: “Học lịch sử để hiểu được cội nguồn tổ tiên, ông cha, làng xóm, cội nguồn của dân tộc mình; biết được tổ tiên, ông cha đã sống và lao động như thế nào để tạo nên đất nước ngày nay, từ đó biết quý trọng những gì mình đang có; biết ơn những người đã làm ra nó, cũng như biết mình phải làm gì cho đất nước” [9]. Mục đính ấy đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ trong tác phẩm Lịch sử nước ta (1941):

• “Dân ta phải biết sử ta
• Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” [43].

“Biết cho tường” nguồn gốc của mình để học tập, rèn luyện, xây dựng đất nước, đấu tranh giữ vững chủ quyền dân tộc và tiến bộ xã hội, để hòa nhập với thế giới. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

• Quản lý nội dung học tập

Nội dung học tập môn lịch sử của HS trường THCS được quy định trong Chương trình giáo dục phổ thông cấp THCS. Nội dung học tập cụ thể của từng khối lớp được thể hiện trong sách giáo khoa Lịch sử 6,7,8,9 do Bộ GD-ĐT ban hành, sách lịch sử địa phương do Sở GD-ĐT phát hành để học tập trong các tiết lịch sử địa phương được quy định trong chương trình. Ngoài ra còn có các loại sách, báo, tư liệu lịch sử có tại thư viện nhà trường, tư liệu trên mạng internet hoặc HS tự sưu tầm. Để HS nắm vững nội dung học tập bộ môn, HT cần chỉ đạo GV bộ môn lịch sử:

• Giới thiệu nội dung chương trình bộ môn lịch sử cụ thể cho từng khối lớp.
• Có đầy đủ sách giáo khoa môn lịch sử các khối lớp tại thư viện nhà trường và trang bị cho HS sách nếu HS thiếu.
• Hướng dẫn HS cách đọc, tìm thông tin, kiến thức lịch sử trong sách giáo khoa, sách bài tập trên lớp, ở nhà.
• Hướng dẫn HS cách tiếp cận những nguồn sử liệu, sách, báo viết về lịch sử …để kích thích sự tìm tòi, tư duy của các em.

Chỉ đạo thư viện cập nhật sách, báo, tư liệu tham khảo về lịch sử và có kế hoạch giới thiệu sách cho GV và HS.

• Quản lý phương pháp học tập

Đặc trưng của môn lịch sử là HS nhận thức những điều đã diễn ra trong quá khứ và không thể tri giác trực tiếp những gì thuộc về quá khứ. Do vậy, để quản lý phương pháp học tập môn lịch sử, thông qua GV bộ môn HT nhà trường cần chỉ đạo hoạt động học tập của HS, đảm bảo cho HS:

• Nắm vững kiến thức cơ bản, có biểu tượng, hình ảnh về quá khứ một cách chính xác.
• Hình thành được khái niệm, tìm ra quy luật lịch sử, vận dụng vào thực tiễn.
• Biết đặt vấn đề và giải quyết vấn đề.

Để thực hiện tốt các yêu cầu trên HS phải chủ động tiếp xúc với các nguồn sử liệu đó là sách giáo khoa, sách tư liệu lịch sử, chuyện kể lịch sử, các di tích lịch sử…dưới sự điều khiển, hướng dẫn của GV.

• Quản lý việc tự học của học sinh Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Thông qua GV bộ môn HT quản lý việc học tập trên lớp, ngoài giờ lên lớp của HS trong nhà trường, việc chuẩn bị bài vở ở nhà. Dưới sự hướng dẫn của GV, HS tự tìm hiểu bài học qua sách giáo khoa, tài liệu tham khảo để trả lời câu hỏi, hoàn thành các bài tập ngay tại lớp hoặc giao bài về nhà, nghiên cứu một số vấn đề lịch sử phù hợp với trình độ của các em.

• Quản lý các điều kiện, phương tiện hỗ trợ hoạt động học của học sinh

Để hỗ trợ cho việc học tập môn lịch sử được tốt, HT cần tổ chức bố trí phòng học khoa học, có đầy đủ lược đồ, bản đồ cần thiết phù hợp với bài học, bộ môn, có trang bị máy vi tính kết nối mạng internet, máy projecter để học sinh có thể ứng dụng CNTT trong học tập. Thư viện có đầy đủ sách giáo khoa lịch sử, trang bị nhiều loại sách, báo, tài liệu lịch sử để HS học tập, tìm hiểu.

Ngoài ra, để quản lý tốt hoạt động học tập môn lịch sử của HS cần:

• Rèn luyện cho HS có nề nếp học tập tốt, có ý thức tự học, chấp hành tốt các quy chế, nội quy trong học tập.
• Phát động phong trào thi đua học tập tốt, tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về lịch sử trong toàn trường.
• Quản lý việc tổ chức hoạt động ngoại khoá về môn học, các tiết học thực tế về lịch sử cho HS.
• Quản lý việc KT-ĐG kết quả học tập của HS theo đúng quy chế và tinh thần đổi mới.

Chỉ đạo công tác phối hợp giữa các lực lượng giáo dục (gia đình – nhà trường – xã hội) trong quản lý hoạt động học của HS đưa HS vào nền nếp, kỷ luật chặt chẽ. Cần đặt ra quy định, trách nhiệm, phân cấp xử lý của từng bộ phận để phát huy vai trò chủ động, tích cực của các lực lượng tham gia giáo dục HS.

1.5 Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động quản lý dạy học môn lịch sử ở trường THCS Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

1.5.1. Các yếu tố khách quan

Điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội ở địa phương đang được đô thị hóa mạnh mẽ, nhiều nhà máy, công ty được xây dựng, … dẫn đến việc lựa chọn môn học, điều đó có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy và học môn lịch sử của nhà trường.

Nhận thức của phụ huynh và xã hội hiện nay về vai trò vị trí môn lịch sử, tự bao giờ môn lịch sử bị coi là môn phụ sau những môn toán, lý, hóa, văn…quan niệm đó dẫn đến việc GV dạy sử cũng không được coi trọng, đề cao.

Đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước như chế độ đãi ngộ còn hạn chế.

Đời sống vật chất và tinh thần của GV dạy môn lịch sử còn nhiều khó khăn.

Các quy định của ngành GD-ĐT về mục tiêu, nội dung, chương trình, phương pháp, phương tiện, cách KT-ĐG chưa thực sự đổi mới và đồng bộ. Điều kiện dạy và học môn lịch sử đầy đủ và chất lượng mới góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn.

Sự phối hợp nhịp nhàng giữa các thành viên và tổ chức giáo dục trong và ngoài nhà trường tạo nên sức mạnh giúp nhà quản lý đạt được tối đa mục tiêu giáo dục của nhà trường.

Định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và đổi mới mục tiêu giáo dục HS phổ thông.

1.5.2. Các yếu tố chủ quan

Bản thân nhà QL phải là người có phẩm chất chính trị vững vàng, có đạo đức, lối sống, tác phong mẫu mực, là tấm gương sáng cho tập thể sư phạm nhà trường và HS noi theo.

Nhà QL phải nắm vững mọi chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, có năng lực quản lý và nhận thức được đầy đủ trách nhiệm của mình thì mới hoàn thành nhiệm vụ theo yêu cầu đã đề ra.

Để QL tốt hoạt động dạy học của đội ngũ GV, nhà QL phải có trình độ chuyên môn vững vàng, nắm vững nguyên tắc dạy học và các Có kỹ năng phân tích, đánh giá trình đô chuyên môn và năng lực sư phạm của GV, tham gia các chuyên đề giảng dạy, nắm bắt và chỉ đạo sát đúng yêu cầu giảng dạy trong từng giai đoạn đổi mới PPDH.

Nhận thức về vai trò, vị trí của môn lịch sử của CBQL, GV, HS tác động không nhỏ đến chất lượng dạy và học bộ môn.

Điều kiện về số lượng, chất lượng đội ngũ GV, đây là điều kiện quan trong vì chất lượng đội ngũ GV quyết định chất lượng hoạt động dạy học và chất lượng quản lý hoạt động dạy học. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

Năng lực giảng dạy, đổi mới PPDH, năng lực tổ chức KT-ĐG của GV dạy môn lịch sử tác động lớn đến chất lượng bộ môn.

Kết luận chương 1

Hoạt động dạy học là hoạt động trọng tâm của nhà trường, trong đó người QL tổ chức và điều khiển quá trình sư phạm tổng thể, đội ngũ GV đóng vai trò chủ đạo trong quá trình dạy học. Do vậy, QL tốt hoạt động dạy học trong nhà trường có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, quyết định chất lượng và hiệu quả đào tạo. QL hoạt động dạy học nói chung và môn lịch sử nói riêng trong các trường THCS gồm hai nội dung: quản lý hoạt động dạy của GV và quản lý hoạt động học của HS. Để quản lý nâng cao chất lượng dạy học môn lịch sử phải chú ý đến việc xây dựng nề nếp, kỷ cương dạy học, thực hiện tốt chức năng QL hành chính trong việc tổ chức quá trình dạy học, phát triển ý thức tự giác, tinh thần trách nhiệm cá nhân và sự cộng tác giúp đỡ học hỏi lẫn nhau trong quá trình dạy học, tạo ra trạng thái tinh thần lành mạnh, bầu không khí sư phạm thân thiện, đoàn kết là nền tảng cho việc nâng cao chất lượng dạy học môn lịch sử. Chỉ đạo nền nếp dạy học môn lịch sử phải có chiều sâu, có tính hiệu quả, vì môn lịch sử không chỉ có tác dụng rèn luyện cho học sinh tư duy logic và sáng tạo, giáo dục cho các em tình cảm yêu ghét trong đấu tranh giai cấp, sự căm thù và chủ nghĩa anh hùng cách mạng, tình yêu quê hương, đất nước, niềm tin mà còn bồi dưỡng cho các em biết yêu quý lao động, yêu cái đẹp, biết cách ứng xử đúng đắn trong cuộc sống.

Trong thời kỳ toàn cầu hóa, bên cạnh việc đầu tư phát triển mạnh mẽ nền kinh tế thì việc giữ gìn và phát triển bản sắc văn hóa dân tộc cũng phải luôn được coi trọng, do vậy, cần phải có những con người không chỉ đủ năng lực mà còn có ý thức trách nhiệm, lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội mà bộ môn lịch sử đã được thừa nhận có vị trí, ý nghĩa quan trọng đối với việc giáo dục thế hệ trẻ đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Với ý nghĩa đó việc QL hoạt động dạy học môn lịch sử ở trường THCS phải có những biện pháp thích hợp để nâng cao chất lượng dạy học bộ môn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường. Luận văn: Quản lý dạy học môn lịch sử tại các trường THCS.

XEM THÊM NỘI DUNG TIẾP THEO TẠI ĐÂY:  

===>>> Luận văn: Thực trạng quản lý dạy học môn lịch sử ở trường THCS

Dịch Vụ Viết Luận Văn 24/7 Chuyên cung cấp dịch vụ làm luận văn thạc sĩ, báo cáo tốt nghiệp, khóa luận tốt nghiệp, chuyên đề tốt nghiệp và Làm Tiểu Luận Môn luôn luôn uy tín hàng đầu. Dịch Vụ Viết Luận Văn 24/7 luôn đặt lợi ích của các bạn học viên là ưu tiên hàng đầu. Rất mong được hỗ trợ các bạn học viên khi làm bài tốt nghiệp. Hãy liên hệ ngay Dịch Vụ Viết Luận Văn qua Website:  https://hotrovietluanvan.com/ – Hoặc Gmail: hotrovietluanvan24@gmail.com