Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường

Chia sẻ chuyên mục Đề Tài Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường hay nhất năm 2023 cho các bạn học viên ngành đang làm luận văn thạc sĩ tham khảo nhé. Với những bạn chuẩn bị làm bài luận văn tốt nghiệp thì rất khó để có thể tìm hiểu được một đề tài hay, đặc biệt là các bạn học viên đang chuẩn bị bước vào thời gian lựa chọn đề tài làm luận văn thì với đề tài Luận Văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới dưới đây chắc chắn sẽ giúp cho các bạn học viên có cái nhìn tổng quan hơn về đề tài sắp đến.

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Giáo dục đào tạo đã từ lâu là một yếu tố rất quan trọng, thiết yếu trong việc phát triển của một đất nước. Các quốc gia trên thế giới, không chỉ riêng đất nước Việt Nam, họ đều lấy giáo dục làm quốc sách hàng đầu để phát triển đất nước.

Trong đó chương trình giáo dục phổ thông là yếu tố cơ bản, nền tảng quyết định chất lượng giáo dục. Không những thế, chương trình giáo dục phổ thông còn là sản phẩm của xã hội, nó phản ánh trình độ phát triển của kinh tế, văn hóa xã hội.

Trong thời bối cảnh hiện nay với sự bùng nổ của khoa học công nghệ thì giáo dục và đào tạo cũng phải có sự đổi mới để đáp ứng được yêu cầu của xã hội. Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương 8 Khóa XI đã khẳng định: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” và nhấn mạnh “thực hiện đổi mới chương trình sách giáo khoa giáo dục phổ thông theo hướng quy chuẩn đầu ra của từng cấp học, chuyển từ chú trọng kiến thức sang chú trọng phát triển năng lực và phẩm chất người học …”[2].

Ngày 27 tháng 3 năm 2015, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 404/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông. Mục tiêu đổi mới được Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hoà đức, trí, thể, mĩ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh” (dẫn theo [7]). Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Thực hiện các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội và Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh; tạo môi trường học tập và rèn luyện giúp học sinh phát triển hài hoà về thể chất và tinh thần, trở thành người học tích cực, tự tin, biết vận dụng các phương pháp học tập tích cực để hoàn chỉnh các tri thức và kĩ năng nền tảng, có ý thức lựa chọn nghề nghiệp và học tập suốt đời; có những phẩm chất tốt đẹp và năng lực cần thiết để trở thành người công dân có trách nhiệm, người lao động có văn hoá, cần cù, sáng tạo, đáp ứng nhu cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nước trong thời đại toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới.

Thực hiện “Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông” của Bộ GD&ĐT đối với các môn học Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí cấp THCS và Lịch sử, Địa lí bậc THPT có nội dung giáo dục địa phương, thực hiện Công văn hướng dẫn của số 5977/BGDĐT-GDTrH ngày 07/7/2008 của Bộ GD&ĐT về việc hướng dẫn thực hiện nội dung giáo dục địa phương, bắt đầu từ năm học 2008-2009.

Năm 2018, Bộ Giáo dục công bố Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, đối với cấp THCS thì các môn học và hoạt động giáo dục bắt buộc bao gồm: Ngữ văn; Toán; Ngoại ngữ 1; Giáo dục công dân; Lịch sử và Địa lý; Khoa học tự nhiên; Công nghệ; Tin học; Giáo dục thể chất; Nghệ thuật; Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp; Nội dung giáo dục của địa phương.

Trong nội dung giáo dục bắt buộc của địa phương là 35 tiết/1 năm.

Hiện nay, các trường huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đã quan tâm đến việc nâng cao chất lượng giáo dục địa phương, áp dụng nhiều biện pháp để phát triển toàn diện năng lực của học sinh, bước đầu đề cập đến việc xây dựng phát triển chương trình dạy học chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực. Tuy nhiên việc thực hiện còn chưa đồng bộ về mục tiêu dạy học, nội dung dạy học, phương pháp dạy học, hình thức dạy học, điều kiện dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả, dẫn đến kết quả thu được còn chưa cao nhất là đối giáo dục địa phương. Vì thế, việc phát triển chương trình giáo dục địa phương ở các trường THCS phải phù hợp với đặc điểm của học sinh THCS, nâng cao khả năng vận dụng kiến thức của học sinh vào thực tế của địa bàn sinh sống là việc làm cấp thiết.

Từ lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới” làm đề tài nghiên cứu luận văn tốt nghiệp.

CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM ĐẾN DỊCH VỤ

===>>> Viết Thuê Luận Văn Thạc Sĩ Ngành Quản Lý Giáo Dục

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới, chúng tôi đề xuất các biện pháp quản lí nhằm phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới một cách hiệu quả. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

• Khách thể nghiên cứu

Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

• Đối tượng nghiên cứu

Các biện pháp quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

 4. Nhiệm vụ nghiên cứu

• Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới.
• Nghiên cứu thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới.
• Đề xuất một số biện pháp quản lí phát triển chương trình giáo dục địa phương ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

5. Giả thuyết khoa học

Hoạt động phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới đã được thực hiện, song vẫn còn những hạn chế bất cập. Một trong những nguyên nhân của hạn chế là do thiếu các biện pháp quản lý của hiệu trưởng một cách đồng bộ và chưa thật sự theo định hướng mục tiêu phát triển chương trình dạy học. Nếu đề xuất và thực hiện các biện pháp phát triển chương trình giáo dục nhà trường phù hợp với điều kiện và tính đặc thù riêng của học sinh từng địa phương sẽ nâng cao chất lượng và đáp ứng được yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới hiện nay.

6. Giới hạn nghiên cứu của đề tài

• Giới hạn khách thể khảo sát

Chúng tôi tiến hành khảo sát trên các khách thể là Cán bộ quản lý và GV ở 15 trường THCS trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang (Gồm các trường THCS: Bắc Lũng, Bảo Đài, Bảo Sơn, Bình Sơn, Cẩm Lý, Chu Điện, Cương Sơn, Đan Hội, Đông Hưng, Đông Phú, Huyền Sơn, Khám Lạng, Lan Mẫu, Lục Sơn, Nghĩa Phương). Trong đó gồm có 30 Cán bộ quản lý và 225 giáo viên.

• Giới hạn nội dung nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu các biện pháp quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường của Hiệu trưởng các trường THCS theo cách tiếp cận chức năng quản lý: Lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá hoạt động phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận

Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu, văn bản liên quan đến phát triển chương trình giáo dục nhà trường nhằm xây dựng hệ thống cơ sở lý luận cho đề tài.

7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

7.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi (phương pháp Ankét)

Sử dụng các bảng hỏi dành cho cán bộ quản lý, giáo viên các trường THCS để thu thập thông tin về phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.

7.2.2. Phương pháp phỏng vấn

Phỏng vấn trực tiếp một số cán bộ quản lý của các trường, một số giáo viên và học sinh về phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.

7.2.3. Phương pháp chuyên gia

Lấy ý kiến đánh giá của lãnh đạo phòng giáo dục, các cán bộ quản lý, giáo viên để khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất.

7.3. Phương pháp xử lý số liệu

Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lí, phân tích số liệu điều tra, đánh giá và trình bày kết quả nghiên cứu.

8. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận – Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn gồm 3 chương:

• Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới
• Chương 2: Thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường Trung học cơ sở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới.
• Chương 3: Biện pháp quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường Trung học cơ sở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ TRƯỜNG Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề

1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài

Hầu hết các quốc gia và các tổ chức quốc tế đều xác định phát triển chương trình giáo dục là mục tiêu quan trọng của giáo dục và các nhà khoa học không ngừng quan tâm nghiên cứu đưa ra các giải pháp để phát triển chương trình giáo dục. Có thể đề cập đến một số nghiên cứu sau: Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Tài liệu “Curriculum development – A Guide to pratice” của Jon Wiles và Joseph Bondi (được Nguyễn Kim Dung dịch sang Tiếng Việt do Nxb Giáo dục ấn hành năm 2005), được trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đánh giá cao vì nó được xem là một trong những sách tham khảo hàng đầu trên thế giới về chương trình học. Tác giả tập trung nghiên cứu về chương trình học trong kỷ nguyên công nghệ cùng xu thế mới của hoạt động xây dựng chương trình học, trong đó các công nghệ dạy học mới đã tác động mạnh mẽ đến nhà trường, thách thức những nhà trường truyền thống. Do đó, các nhà trường phải thay đổi, điều đó cũng có nghĩa là các nhà xây dựng chương trình học, các nhà quản lý giáo dục cũng phải đặt nhà trường trước những thử thách của đổi mới; Vai trò của các triết lí trong các chương trình học: Tác giả đưa ra năm triết lý, bao gồm triết lý vĩnh cửu, triết lý duy tâm, triết lý hiện thực, triết lý thực nghiệm, triết lý hiện sinh. Các triết lý giáo dục đóng vai trò trung tâm của các hoạt động có mục đích của phát triển chương trình. Các triết lý đóng vai trò như bức màn lọc cho việc đưa ra những quyết định. Tuy nhiên, dù có theo triết lý nào đi nữa, sự nhất quán trong thiết kế là chìa khóa cho mức độ hiệu quả của chương trình học,…

“Developing the curriculum” của Peter F. Oliva cũng được Nguyễn Kim Dung dịch sang Tiếng Việt. Tác giả đã minh họa những cách thức mà những nhà làm chương trình học xúc tiến quá trình phát triển chương trình học, đồng thời đã nêu khá chi tiết những vấn đề liên quan tới việc phát triển chương trình học, lý thuyết về phát triển chương trình, cũng như các thành tố của quá trình giảng dạy [13].

Một số công trình tiêu biểu khác như “Chương trình: Những cơ sở, nguyên tắc và chính sách xây dựng” của Allan C. Ornstein và Francis P. Hunkins (1998). Các tác giả đã đưa ra những cơ sở để xây dựng chương trình cùng hệ thống lý luận về chương trình, các bước phát triển và các chính sách và khuynh hướng phát triển chương trình (dẫn theo [1]).

Những tài liệu, công trình nghiêu cứu về quản lý phát triển chương trình giáo dục điển hình mà chúng tôi tham khảo gồm “Developing the curriculum” của Peter F. Oliva, bên cạnh những nội dung về chương trình, phát triển chương trình giáo dục tác giả cũng đề cập những nét rất khái quát tới công tác quản lý phát triển chương trình giáo dục, như nêu cấp độ hoạch định chương trình học, các bước đánh giá nhu cầu, các quyết định tổ chức và thực hiện chương trình,…

1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam

Nghiên cứu của Việt Nam về chương trình giáo dục và quản lý phát triển chương trình giáo dục đến giai đoạn hiện nay đã được các nhà nghiên cứu quan tâm trên nhiều khía cạnh khác nhau. Trong phạm vi cho phép, đề tài đề cập đến một số nghiên cứu sau: Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Nghiên cứu “Chương trình và phương pháp luận phát triển chương trình” của Bùi Đức Thiệp [24]. Tác giả đã đề cập tới những nội dung lý luận nền tảng về chương trình như nêu lên bản chất và nguồn gốc của chương trình, những nhân tố chế ước tới chương trình. Tuy nhiên, nội dung của tài liệu tập trung nhiều về lý luận phát triển chương trình, chưa dành nhiều thời gian làm rõ qui trình phát triển chương trình của một bậc học nào.

Tài liệu “Chương trình giáo dục” của Nguyễn Văn Khôi (Đại học sư phạm Hà Nội) đã giới thiệu tóm tắt lí thuyết phát triển chương trình giáo dục, một số quan điểm, cách tiếp cận và phương pháp thường gặp trong phát triển chương trình giáo dục. Tác giả đã đưa ra những khái niệm hết sức cơ bản về chương trình giáo dục, chương trình đào tạo, khung chương trình, chương trình khung, chương trình chi tiết, đề cương môn học, chuẩn đầu ra, phát triển chương trình, cách thức tổ chức phát triển chương trình, đánh giá chương trình giáo dục. Bên cạnh đó, tác giả còn đưa ra một số tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá khung giáo dục và giáo dục đại học và đánh giá chương trình môn học, đánh giá giáo trình, sách giáo khoa môn học. Những nội dung mà tác giả nêu khá khái quát và mang tính giới thiệu chứ không phải tài liệu nghiên cứu chuyên sâu về phát triển chương trình.

Trong tài liệu “Thiết kế và phát triển chương trình đào tạo đáp ứng chuẩn đầu ra” của các tác giả Đoàn Thị Minh Trinh và Nguyễn Hội Nghĩa [25] đã tổng quan khá đầy đủ các thành phần và qui trình thiết kế và phát triển chương trình đào tạo ở bậc đại học (các trường đại học kỹ thuật) và mối liên hệ giữa chúng; một qui trình thiết kế và phát triển chương trình đào tạo. Điểm nổi bật của tài liệu là đã đề cập đến những nội dung khá mới trong phát triển chương trình giáo dục là khái niệm chuẩn đầu ra và các cấp độ của chuẩn đầu ra; chuẩn đầu ra theo CDIO (Conceiving – Designing – Implementing – Operating; Hình thành ý tưởng – Thiết kế – Triển khai – Vận hành) và giới thiệu qui trình thiết kế và phát triển chương trình đào tạo đáp ứng chuẩn đầu ra [20].

Tài liệu “Phát triển chương trình giáo dục”, Nxb Giáo dục, năm 2015 của Nguyễn Đức Chính, ĐHQG Hà Nội xây dựng một cách có hệ thống những quan điểm về chương trình giáo dục. Trong đó tác giả đã chỉ ra những tác động tới chương trình giáo dục như tác động của kỷ nguyên thông tin, bối cảnh quốc tế và trong nước tác động mạnh mẽ đến vấn đề thiết kế, thực thi chương trình giáo dục. Hệ thống các khái niệm và các cách tiếp cận cũng như một số mô hình phát triển chương trình giáo dục được tác giả tổng thuật khá hoàn chỉnh.

Tài liệu “Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học” của tác giả Nguyễn Hữu Châu, đã nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề cơ bản về chương trình dạy học và quá trình dạy học. Tài liệu đã nhấn mạnh đến tầm quan trọng của quá trình dạy học trong thực thi chương trình. Một chương trình dạy học thành công hay thất bại tùy thuộc vào quá trình dạy học.

Tác giả Nguyễn Thị Thu Hiền trong công trình nghiên cứu “Phát triển và tổ chức thực hiện chương trình giáo dục mầm non” đã nêu khái quát cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển chương trình giáo dục mầm non [14].

Nghiên cứu về cách tiếp cận phát triển chương trình giáo dục đến thời điểm hiện nay đi theo 3 hướng là tiếp cận phát triển chương trình giáo dục ở góc độ tiếp cận nội dung, tiếp cận mục tiêu và tiếp cận năng lực:

Với quan niệm giáo dục là quá trình truyền thụ nội dung kiến thức, cách tiếp cận nội dung (The content approach) đưa ra định nghĩa: “Chương trình giáo dục là bản phác thảo về nội dung giáo dục, qua đó người dạy biết mình cần phải dạy những gì và người học biết mình cần phải học những gì”. Theo cách tiếp cận này thì giáo dục là quá trình truyền thụ nội dung – kiến thức; và mục tiêu của giáo dục chính là truyền thụ kiến thức cho người học. Đây là cách tiếp cận kinh điển trong xây dựng chương trình giáo dục; theo đó, chương trình giáo dục quan tâm trước hết và chủ yếu đến khối lượng, tính hệ thống, độ sâu, mức độ khái quát hoá của kiến thức cần truyền thụ. Do chủ yếu dựa vào yêu cầu nội dung học vấn của các khoa học bộ môn nên chương trình giáo dục thường mang tính “hàn lâm” và tính hệ thống, nặng về lí thuyết, nhẹ về ứng dụng, thực hành, ít chú đến tiềm năng, các giai đoạn phát triển, nhu cầu, hứng thú và điều kiện của người học. Việc đánh giá kết quả học tập chủ yếu chỉ giới hạn ở việc kiểm tra mức độ, khả năng tái hiện tri thức. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Tiếp cận mục tiêu được nhắc đến trong nghiên cứu của (J. White, 1995) (dẫn theo [15]): xem chương trình giáo dục là quá trình, còn mục tiêu giáo dục là sự phát triển. Về cơ bản, cách tiếp cận này chú trọng đến sự phát triển khả năng hiểu biết, tiếp thu ở người học, phát triển tư duy logic, năng lực sáng tạo về mọi mặt cho người học hơn là truyền thụ nội dung kiến thức đã được xác định từ trước một cách đơn lập để trong một giới hạn nhất định, chương trình giáo dục phải giúp tạo ra những sản phẩm “có thể đương đầu với những đòi hỏi của nghề nghiệp không ngừng thay đổi, với một thế giới biến động khôn lường” (J. White, 1995). Cách tiếp cận này gắn liền với quan niệm “người học là trung tâm” (learner’s centered); theo đó người thiết kế chú trọng nhiều hơn đến khía cạnh nhân văn của chương trình giáo dục, chuyển hoá chương trình giáo dục thành một quá trình bao gồm các hoạt động cần thiết giúp người học phát triển tối đa những kinh nghiệm, năng lực tiềm ẩn, tố chất sẵn có để đáp ứng những mục tiêu giáo dục. Ở đây, nhu cầu và hứng thú của từng cá thể trong quy trình đào tạo được xem là điểm xuất phát của việc xây dựng chương trình giáo dục; nhà trường chỉ cung cấp các khối kiến thức (module) cần thiết và giới thiệu các phương thức tổ hợp kiến thức để đi tới một văn bằng xác định. Mỗi người học, căn cứ vào nhu cầu, hứng thú của bản thân, vào kinh nghiệm, kiến thức đã tích luỹ được trước đó và dưới sự hướng dẫn của người dạy, tự xây dựng cho mình một chương trình giáo dục riêng, tự học, tự phát hiện và giải quyết vấn đề, tự điều chỉnh quá trình tự đào tạo của mình nhằm phát triển bản thân. Nói cách khác, nếu theo cách tiếp cận mục tiêu, người ta quan tâm nhiều đến mục tiêu đầu ra mà không chú ý đến quá trình dạy học thì theo cách tiếp cận phát triển, hoạt động của người dạy và người học trong quá trình dạy học được quan tâm hàng đầu. Người dạy phải hướng dẫn người học tìm kiếm và thu thập thông tin, gợi mở giải quyết vấn đề, tạo cho người học có điều kiện thực hành, tiếp xúc với thực tiễn, học cách phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề một cách sáng tạo; thông qua những giá trị mà người học quý trọng và thông qua việc kiên trì theo đuổi những giá trị đó, người học phát triển được sự hiểu biết, phát triển mọi năng lực tiềm ẩn của bản thân.

Và gần đây nhất là tiếp cận chương trình giáo dục theo năng lực (dẫn theo [15]): Trong chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực, mục tiêu dạy học được mô tả thông qua các nhóm năng lực. Theo NIER (Viện nghiên cứu giáo dục quốc gia Nhật Bản, 1999) (dẫn theo [3, tr. 12]), đây “là cách tiếp cận nêu rõ kết quả – những khả năng hoặc kĩ năng mà học sinh mong muốn đạt được vào cuối mỗi giai đoạn học tập trong nhà trường ở một môn học cụ thể”. Như vậy, cách tiếp cận này tập trung vào hệ thống năng lực cần có ở mỗi người học. Năng lực ở đây bao hàm cả kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, động cơ, đạo đức và hành vi xã hội được hình thành, phát triển trong quá trình dạy học ở nhà trường và tác động của gia đình, xã hội. Chương trình giáo dục tiếp cận theo hướng này không phải chỉ cung cấp kiến thức cho học sinh mà chú trọng nhiều hơn đến việc tiến hành các biện pháp, cách thức hoạt động linh hoạt, sáng tạo, hiệu quả… nhằm khơi dậy khả năng tìm kiếm, giải quyết vấn đề của người học, giúp người học biết sử dụng những kiến thức đã học gắn liền với cuộc sống để giải quyết các tình huống do cuộc sống đặt ra. Nói cách khác, nếu chương trình giáo dục theo hướng tiếp cận nội dung yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi: Biết cái gì? thì chương trình giáo dục theo hướng tiếp cận năng lực luôn đặt ra câu hỏi: Biết làm gì từ những điều đã biết? Thiết kế, xây dựng chương trình theo hướng phát triển năng lực thực chất là cũng là một cách tiếp cận “kết quả đầu ra”; nhưng “kết quả đầu ra” ở đây không phải là một tập hợp các yêu cầu về kiến thức, kĩ năng, thái độ rời rạc mà là hệ thống năng lực tổng hợp.

Nghiên cứu “Phát triển và tổ chức thực hiện chương trình giáo dục mầm non” của Nguyễn Thị Thu Hiền [14] và Hà Thị Thanh Thuận (2014) với đề tài: “Biện pháp quản lý thực hiện chương trình Giáo dục mầm non của hiệu trưởng các trường mầm non thành phố Bà Rịa, Vũng Tàu,”… Các tác giả đã tiếp cận phát triển và tổ chức thực hiện chương trình Giáo dục mầm non cùng quản lý thực hiện chương trình Giáo dục mầm non theo chức năng quản lý là như lập kế hoạch tổ chức thực hiện chương trình giáo dục, tổ chức các hoạt động giáo dục, xây dựng môi trường giáo dục và đánh giá việc thực hiện chương trình giáo dục.

Như vậy, vấn đề phát triển chương trình giáo dục nói chung và phát triển chương trình giáo dục nhà trường trường THCS nói riêng đã được nhiều nhà khoa học, nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu ở những khía cạnh khác nhau. Trong các công trình nghiên cứu, các tác giả đã chỉ rõ vai trò, tầm quan trọng của thực hiện chương trình giáo dục, xây dựng chương trình, thực hiện chương trình, các yếu tố thực hiện chương trình. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Hầu hết các công trình nghiên cứu đều khẳng định thực hiện chương trình giáo dục có một ý nghĩa và vai trò rất quan trọng đối với thực hiện đúng mục tiêu chương trình, thực hiện chương trình giáo dục bậc THCS là yếu tố cơ bản để đảm bảo chất lượng giáo dục trung học cơ sở. Đặc biệt, chương trình giáo dục phổ thông mới sẽ có thay đổi, trong đó vừa kế thừa vừa phát triển những ưu điểm của chương trình giáo dục phổ thông hiện hành. Với vị trí là nhà quản lý, lãnh đạo nhà trường việc phát triển chương trình giáo dục phổ thông mới bằng cách nào để có sự đồng bộ với việc phát triển sách giáo khoa, tài liệu hướng dẫn, bồi dưỡng, đào tạo giáo viên, đổi mới kiểm tra đánh giá, thi cử, đổi mới quản lí giáo dục, tăng cường tính tự chủ và dân chủ trong trường học. Do vậy, việc thực hiện đề tài này là cần thiết để có cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất biện pháp quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, chất lượng giáo dục bậc THCS của huyện Lục Nam trong bối cảnh thực hiện đổi mới giáo dục.

1.2. Một số khái niệm cơ bản

1.2.1. Chương trình, chương trình giáo dục

• Chương trình:

Với câu hỏi “Chương trình gồm những gì, dài bao nhiêu ?”, đã có nhiều cách trả lời khác nhau, tùy thuộc vào quan điểm triết học của mỗi người, chẳng hạn:

• Chương trình là những gì được giảng dạy trong nhà trường.
• Chương trình là tập hợp các môn học.
• Chương trình là nội dung.
• Chương trình là một tập hợp các tài liệu.
• Chương trình là một trình tự các khóa học.
• Chương trình là một tập hợp các mục tiêu thực hiện.
• Chương trình là một khóa học.
• Chương trình là một khóa học bồi dưỡng.
• Chương trình là tất cả những gì xảy ra trong nhà trường, bao gồm cả những hoạt động ngoại khóa, sự giảng dạy và các mối quan hệ giữa các cá nhân với nhau.
• Chương trình là những gì được giảng dạy trong và ngoài nhà trường, do nhà trường định hướng.
• Chương trình là tất cả những gì được phòng tổ chức của nhà trường lên kế hoạch.
• Chương trình là chuỗi các kinh nghiệm mà người học đã trải qua trong nhà trường [11].

Hollis L. Caswell và Doak S. Campbell không xem chương trình như một nhóm các khóa học mà như “tất cả những kinh nghiệm mà trẻ em có được dưới sự hướng dẫn của giáo viên” (dẫn theo [3, tr.50]). Điều này thể hiện rõ quan điểm coi trọng “đầu ra”, khâu cuối của quá trình thực hiện chương trình giáo dục. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Cũng tương tự như vậy, Peter F. Oliva cho rằng chương trình là những gì mà từng cá nhân người học thu nhận được do kết quả của việc học tập ở nhà trường (dẫn theo [13, tr.1-7]). Định nghĩa này, không phác họa chương trình gồm những gì mà quan tâm tới những thu nhận của cá nhân sau một giai đoạn học tập. Định nghĩa này đã thể hiện sự quan tâm đến tính hiệu quả của chương trình. Bởi vì, cuối cùng thì chương trình giáo dục phải “chuyển hóa” thành mô hình nhân cách người học.

Franklin Bobbitt thì cho rằng chương trình như “chuỗi những điều mà thanh thiếu niên phải thực hiện và trải qua bằng cách triển khai các khả năng giải quyết tốt các vấn đề mà họ sẽ gặp phải trong cuộc sống; và về tất cả các phương diện mà họ sẽ phái ứng xử khi trưởng trành” (dẫn theo [15]). Định nghĩa này cho thấy chương trình không thuần túy là nội dung mang tính tĩnh tại, mà chương trình được thẩm thấu và biến đổi thành nhân cách, phẩm chất của người học để đối mặt với những vấn đề trong thực tiễn.

Từ cuối thế kỷ XX cho đến nay, nhận thức về chương trình càng hiểu rộng hơn, theo Peter F. Oliva (1997) đã tổng kết nhiều quan điểm khác nhau về chương trình: tập hợp các mục tiêu thực hiện; các nội dung; tập hợp các môn học; tập hợp các tài liệu dạy học; trật tự các khóa học; tất cả những gì xảy ra trong nhà trường, bao gồm các hoạt động ngoại khóa, hướng dẫn các mối quan hệ giữa cá nhân với nhau; những gì được dạy trong và ngoài nhà trường, do nhà trường điều khiển; những kinh nghiệm người học đã trải qua trong nhà trường; là những gì người học thu nhận được như là kết quả giáo dục của nhà trường,… (dẫn theo [21, tr.23]).

Từ các phân tích trên, chúng tôi lựa chọn khái niệm chương trình của tác giả Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt để thực hiện luận văn: “Chương trình là văn kiện do nhà nước ban hành, trong đó qui định cụ thể mục đích, các nhiệm vụ môn học, phạm vi hệ thống nội dung môn học, số tiết dành cho môn học nói chung cũng như cho từng chương, từng phần, từng bài nói riêng” [19].

• Chương trình giáo dục:

Khái niệm chương trình giáo dục (Curriculum) đã có một lịch sử phát triển khá lâu dài (từ năm 1820) và cho đến nay, trong lí luận giáo dục học đã tồn tại nhiều định nghĩa, quan niệm khác nhau về khái niệm này. Trong một số tài liệu như: Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học [8], Thiết kế và đánh giá chương trình giáo dục [9],… các tác giả đã cung cấp những tổng quan ngắn gọn nhưng tương đối đầy đủ về lịch sử phát triển cũng như những cách hiểu khác nhau xung quanh nội hàm của khái niệm chương trình giáo dục. Mặc dù cho đến nay, định nghĩa về chương trình giáo dục vẫn luôn thay đổi và khác nhau nhưng nhìn chung, đó chỉ là sự thay đổi về diễn đạt trong khuôn khổ ý tưởng của Ralp Tyler (1949) khi ông cho rằng: chương trình giáo dục về cấu trúc phải có 4 phần cơ bản: Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

• 1- Mục tiêu giáo dục;
• 2- Nội dung giáo dục;
• 3- Phương pháp hay quy trình giáo dục;
• 4- Cách đánh giá kết quả giáo dục.

Theo đó, chương trình giáo dục là một thiết kế thể hiện tổng thể các thành phần của quá trình giáo dục, điều kiện, cách thức, quy trình tổ chức, đánh giá các hoạt động giáo dục để đạt được mục tiêu giáo dục. Về cơ bản, hiện nay chương trình giáo dục được xem như là tập hợp các mục tiêu và giá trị có thể được hình thành ở người học thông qua các hoạt động được kế hoạch hoá và tổ chức trong nhà trường, gắn liền với đời sống xã hội. Mức độ đạt các mục tiêu ấy là thể hiện tính hiệu quả của một chương trình giáo dục. “Chương trình giáo dục thể hiện mục tiêu giáo dục, quy định chuẩn kiến thức, kĩ năng, phạm vi và cấu trúc nội dung giáo dục, phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động giáo dục, cách thức đánh giá kết quả giáo dục đối với các môn học ở mỗi lớp, mỗi cấp học hay trình độ đào tạo” [22].

Theo diễn giải của Nguyễn Đức Chính, chương trình giáo dục không dừng lại việc thiết kế mà là một quá trình liên tục phát triển nhằm hoàn thiện không ngừng. Do vậy, chương trình giáo dục là một thực thể không phải được thiết kế một lần và dùng cho mãi mãi, mà được phát triển, bổ sung, hoàn thiện tuỳ theo sự thay đổi của trình độ phát triển kinh tế – xã hội, của thành tựu khoa học – kĩ thuật và công nghệ, của thị trường sử dụng lao động. Nói cách khác, phát triển chương trình giáo dục thực chất chính là những đợt cải cách giáo dục để đổi mới/điều chỉnh chương trình.

Như vậy, có thể hiểu “Chương trình giáo dục là sự trình bày có hệ thống các hoạt động giáo dục trong một thời gian xác định, từ mục tiêu học tập đến quy định chuẩn kiến thức, kĩ năng, các yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực của người học đồng thời xác định rõ phạm vi, mức độ nội dung học tập, các phương tiện, phương pháp, cách thức tổ chức học tập, cách đánh giá kết quả học tập … nhằm đạt được các mục tiêu trong thực hiện chương trình giáo dục”.

1.2.2. Chương trình giáo dục phổ thông mới, chương trình giáo dục nhà trường, chương trình dạy học nhà trường

1.2.2.1. Chương trình giáo dục phổ thông mới

Chương trình giáo dục phổ thông là văn bản thể hiện mục tiêu giáo dục phổ thông, quy định các yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực học sinh, nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục và phương pháp đánh giá kết quả giáo dục, làm căn cứ quản lí chất lượng giáo dục phổ thông, đồng thời là cam kết của Nhà nước nhằm đảm bảo chất lượng của cả hệ thống và từng cơ sở giáo dục phổ thông. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Chương trình giáo dục phổ thông mới là chương trình giáo dục phổ thông được ban hành năm 2018. Ngày 26 tháng 12 năm 2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo ra Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ban hành chương trình giáo dục phổ thông mới thay thế Quyết định số 16/2006/QĐ-BGDĐT ngày 5 tháng 5 năm 2006 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Chương trình giáo dục phổ thông. Ban hành kèm theo Thông tư này, chương trình giáo dục phổ thông bao gồm: (1) Chương trình tổng thể; (2) Các chương trình môn học và hoạt động giáo dục của cấp tiểu học, cấp trung học cơ sở và cấp trung học phổ thông.

Chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng trên cơ sở quan điểm của Đảng, Nhà nước về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, kế thừa và phát triển những ưu điểm của các chương trình giáo dục phổ thông đã có ở Việt Nam, đồng thời tiếp thu thành tựu nghiên cứu về khoa học giáo dục và kinh nghiệm xây dựng chương trình theo mô hình phát triển năng lực của những nền giáo dục tiên tiến trên thế giới; gắn với nhu cầu phát triển của đất nước, những tiến bộ của thời đại về khoa học – công nghệ và xã hội; phù hợp với đặc điểm con người, văn hóa Việt Nam, các giá trị tuyền thống của dân tộc và những giá trị chung của nhân loại cũng như các sáng kiến và định hướng phát triển chung của UNESCO về giáo dục; tạo cơ hội bình đẳng về quyền được bảo vệ, chăm sóc, học tập và phát triển, quyền được lắng nghe, tôn trọng và được tham gia của học sinh; đặt nền tảng cho một xã hội nhân văn, phát triển bền vững và phồn vinh.

1.2.2.2. Chương trình giáo dục nhà trường

Nhà trường là tổ chức giáo dục cơ sở trực tiếp làm công tác giáo dục đào tạo, chịu sự quản lý trực tiếp của các cấp quản lý giáo dục, đồng thời nhà trường cũng là một hệ thống độc lập, tự quản. Việc quản lý nhà trường phải nhằm mục đích nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục và phát triển nhà trường. Nói đến việc nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục tức là nói đến việc tổ chức dạy và học trong nhà trường. Do đó, thực chất công tác quản lý cơ bản trong nhà trường là quản lý hoạt động dạy và học, mà hoạt động dạy và học dựa trên nền tảng cơ bản và cốt lõi là chương trình giáo dục. Có thể nói không có chương trình giáo dục thì người dạy sẽ không biết phải dạy cái gì, phải dạy bắt đầu từ đâu và kết thúc như thế nào. Người học cũng không thể lĩnh hội kiến thức từ nền tảng ban đầu đến nâng cao dần theo cấp học, theo lứa tuổi một cách khoa học toàn diện nếu không có chương trình giáo dục. Do đó thực chất quản lý việc dạy trong nhà trường là quản lý việc thực hiện chương trình giáo dục. Quản lý việc thực hiện chương trình giáo dục tốt thì mới đạt được mục tiêu giáo dục. Có thể nói việc quản lý thực hiện chương trình giáo dục trong nhà trường là vấn đề cốt lõi, quyết định đến sự thành công hay thất bại trong việc giáo dục đào tạo con người.

Theo tác giả Hồ Văn Liên thì: “Trường phổ thông thực hiện chương trình giáo dục, kế hoạch dạy học do Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quyết định ban hành. Chương trình dạy học là văn bản có tính chất pháp lệnh nhà nước. Chương trình quy định nội dung, phương pháp, hình thức dạy học, thời gian, số tiết cụ thể của từng môn học. Đó là cơ sở pháp lý để người Hiệu trưởng quản lý hoạt động dạy học theo đúng yêu cầu, nội dung, sự phân phối chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo đề ra. Quản lý việc thực hiện chương trình dạy học của giáo viên là quản lý việc dạy đúng và đủ chương trình theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Thiếu một trong hai yếu tố trên thì hoạt động giảng dạy sẽ gặp trở ngại. Quản lý việc thực hiện chương trình dạy học của giáo viên là nhiệm vụ trọng tâm của Hiệu trưởng. Do đó Hiệu trưởng với trách nhiệm cao nhất là người lãnh đạo cao nhất về chuyên môn cần phải nắm vững chương trình càng sâu, càng tốt và hướng dẫn cho giáo viên nắm vững chương trình, có ý thức cao trong việc thực hiện chương trình, không được tùy tiện thay đổi, thêm bớt hoặc làm sai lệch nội dung chương trình dạy học” [17, tr. 45]. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Tác giả Lê Thị Ánh Tuyết: “Hiện nay, quan niệm đầy đủ về chương trình giáo dục, đào tạo nói chung gồm các thành tố: mục tiêu, nội dung, phương pháp, các điều kiện thực hiện và cuối cùng là cách đánh giá kết quả. Với quan niệm trên chương trình giáo dục là một bản thiết kế tổng thể cho biết toàn bộ nội dung, chỉ rõ những gì có thể trông đợi ở người học, phác họa quy trình hoạt động cần thiết để thực hiện nội dung, phương pháp, tổ chức hoạt động, cách đánh giá kết quả ở người học” [23, tr.45].

Nhìn chung, có thể xem chương trình giáo dục là nội dung, còn quá trình dạy học là phương tiện; thiết kế chương trình giáo dục là xây dựng kế hoạch cho các hoạt động dạy học, còn quá trình dạy học là đưa kế hoạch đó vào thực thi; do vậy việc hoạch định, thiết kế chương trình giáo dục phải đi trước việc hoạch định, triển khai quá trình dạy học. Trong lịch sử phát triển, mối quan hệ giữa chương trình giáo dục và quá trình dạy học đã được xem xét qua một số mô hình khác nhau (mô hình nhị nguyên, mô hình liên kết, mô hình đồng tâm, mô hình chu trình); trong đó mô hình chu trình được xem là mô hình có ưu thế hơn cả.

Một chương trình giáo dục chính thức bao giờ cũng phải là chương trình mang tính quốc gia, trong đó xác định khung kế hoạch sư phạm và những quy định cụ thể để các trường học trong hệ thống giáo dục quốc gia tuân thủ nhằm đạt được mục tiêu giáo dục chung.

Như vậy, có thể hiểu: Chương trình giáo dục nhà trường là bản kế hoạch bao gồm những cách thức nhà trường thực hiện các tuyên bố trong chương trình quốc gia. Chương trình đó được tổ chức linh hoạt trên cơ sở điều chỉnh quá trình dạy học gần với năng lực của mỗi HS với những thay đổi trong điều kiện kinh tế – xã hội, phù hợp với các nguồn lực của địa phương và được thiết kế với sự tham gia của hội đồng nhà trường.

1.2.3. Phát triển, phát triển chương trình, phát triển chương trình giáo dục nhà trường, quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường

1.2.3.1. Phát triển

Thuật ngữ phát triển, theo nghĩa triết học là biến đổi hoặc làm cho biến đổi từ ít đến nhiều, hẹp đến rộng, đơn giản đến phức tạp [4]. Lý luận của Phép biện chứng duy vật khẳng định: Mọi sự vật, hiện tượng không phải chỉ là sự tăng lên hay giảm đi về mặt số lượng mà cơ bản chúng luôn biến đổi, chuyển hóa từ sự vật, hiện tượng này đến sự vật, hiện tượng khác, cái mới kế tiếp cái cũ, giai đoạn sau kế thừa giai đoạn trước tạo thành quá trình phát triển mãi mãi. Phát triển là quá trình nội tại, là bước chuyển hóa từ thấp đến cao, trong cái thấp đã chứa đựng dưới dạng tiềm năng những khuynh hướng dẫn đến cái cao, còn cái cao là cái thấp đã phát triển. Phát triển là quá trình tạo ra sự hoàn thiện của cả tự nhiên và xã hội.

Từ những quan niệm nêu trên, chúng tôi lựa chọn khái niệm phát triển theo quan điểm triết học: Phát triển là một phạm trù của triết học, là quá trình vận động tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn của một sự vật. Quá trình vận động đó diễn ra vừa dần dần, vừa nhảy vọt để đưa tới sự ra đời của cái mới thay thế cái cũ. Sự phát triển là kết quả của quá trình thay đổi dần về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất, quá trình diễn ra theo đường xoắn ốc và hết mỗi chu kỳ sự vật lặp lại dường như sự vật ban đầu nhưng ở mức (cấp độ) cao hơn [4].

Một số đặc trưng cơ bản của phát triển: Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

• Tất cả mọi sự vật, hiện tượng khi phát triển đều có mối liên hệ, tác động qua lại với nhau.
• Nói đến phát triển là quá trình vận động không ngừng.
• Từ phát triển về số lượng dẫn đến phát triển về chất lượng.
• Phát triển thể hiện thông qua sự đấu tranh của các mặt đối lập. Như vậy, sự vật, hiện tượng – con người – xã hội biến đổi để tăng tiến về số lượng hay chất lượng dưới tác động của bên trong hoặc bên ngoài đều được coi là phát triển.

1.2.3.2. Phát triển chương trình

Theo Nguyễn Đức Chính, phát triển chương trình là một quá trình liên tục nó bao gồm các yếu tố: (1) Phân tích nhu cầu; (2) Xác định mục đích và mục tiêu; (3) Thiết kế;

Thực thi và (5) Đánh giá. Năm yếu tố này được bố trí thành 1 vòng tròn khép kín, biểu diễn sự phát triển chương trình giáo dục như một quá trình diễn ra liên tục.

Trong phạm vi đề tài, chúng tôi cho rằng: phát triển chương trình được xem là quá trình thiết kế, điều chỉnh, sửa đổi chương trình dựa trên việc đánh giá chương trình được thường xuyên, liên tục.

1.2.3.3. Phát triển chương trình giáo dục nhà trường

Phát triển chương trình giáo dục nhà trường là quá trình nhà trường cụ thể hoá chương trình giáo dục quốc gia, làm cho chương trình giáo dục quốc gia phù hợp ở mức cao nhất với thực tiễn của cơ sở giáo dục. Trên cơ sở đảm bảo yêu cầu chung của chương trình giáo dục quốc gia, nhà trường sẽ lựa chọn, xây dựng nội dung và xác định cách thức thực hiện phản ánh đặc trưng và phù hợp với thực tiễn nhà trường nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của người học, thực hiện có hiệu quả mục tiêu giáo dục. Vấn đề phát triển chương trình nhà trường (school-based curriculum development) đã được tiến hành ở Mĩ, Canada, Anh, Israel, Australia, New Zealand… (từ những năm 90 của thế kỉ XX) và ở Hồng Kông, Trung Quốc, Nhật Bản, Đài Loan… (từ năm 2000). Phát triển chương trình nhà trường một mặt nhằm thực hiện sự phân cấp trong phát triển chương trình giáo dục và tăng cường tính dân chủ trong quản lí hệ thống giáo dục; mặt khác tạo điều kiện để các nhà trường, trên cơ sở phân tích chương trình giáo dục quốc gia, hoạch định, thiết kế các chương trình, kế hoạch dạy học cụ thể, phù hợp với riêng mình, nâng cao trách nhiệm của nhà trường đối với nhu cầu và lợi ích của giáo dục nói chung, với giáo viên và học sinh của mình nói riêng [Dẫn theo 3].

Theo diễn giải của Nguyễn Đức Chính (2008), chương trình giáo dục không dừng lại ở việc thiết kế mà là một quá trình liên tục phát triển nhằm hoàn thiện không ngừng. Do vậy, chương trình giáo dục là một thực thể không phải được thiết kế một lần và dùng cho mãi mãi, mà được phát triển, bổ sung, hoàn thiện tuỳ theo sự thay đổi của trình độ phát triển kinh tế – xã hội, của thành tựu khoa học – kĩ thuật và công nghệ, của thị trường sử dụng lao động.

Như vậy, có thể hiểu phát triển chương trình giáo dục nhà trường là quá trình nhà trường đánh giá, điều chỉnh, thiết kế lại chương trình giáo dục quốc gia, làm cho chương trình giáo dục quốc gia phù hợp ở mức cao nhất với thực tiễn của cơ sở giáo dục. Trên cơ sở đảm bảo yêu cầu chung của chương trình giáo dục quốc gia, nhà trường sẽ lựa chọn, xây dựng nội dung và xác định cách thức thực hiện phản ánh đặc trưng và phù hợp với thực tiễn nhà trường nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của người học, thực hiện có hiệu quả mục tiêu giáo dục [Dẫn theo 3]. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

1.2.3.4. Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS

Quản lý giáo dục là một quá trình tác động có định hướng của chủ thể quản lý trong việc vận hành những nguyên lý, phương pháp… chung nhất của khoa học quản lý vào lĩnh vực giáo dục đảm bảo sự vận hành tối ưu của hệ thống/tổ chức/cơ quan giáo dục – đào tạo, nhờ đó đạt được mục tiêu phát triển theo yêu cầu của xã hội.

Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường nói chung và ở trường THCS nói riêng là cách thức nhà quản lý tiến hành lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và tiến hành kiểm tra, đánh giá quá trình dịch chuyển từ chương trình giáo dục quốc gia đến chương trình giáo dục nhà trường từ mục tiêu, nội dung chương trình đến đội ngũ giáo viên, trình độ học sinh, sách giáo khoa,…phù hợp với những thay đổi trong điều kiện kinh tế – xã hội, phù hợp với các nguồn lực của địa phương.

1.3. Những vấn đề cơ bản về phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường các THCS huyện Lục Nam theo chương trình giáo dục phổ thông mới

1.3.1. Một số đặc điểm tâm lí cơ bản của học sinh THCS

Lứa tuổi học sinh THCS nói chung bao gồm những em có độ tuổi từ 11 đến 15 tuổi, đang theo học lớp 6 đến lớp 9 ở trường THCS. Lứa tuổi này còn được gọi là tuổi thiếu niên, tuổi khủng hoảng, tuổi khó bảo, là giai đoạn chuyển tiếp quan trọng đánh dấu bước ngoặt lớn cho các giai đoạn phát triển tiếp theo của trẻ bởi đây là thời kỳ quá độ từ tuổi thơ sang tuổi trưởng thành. Điều đó được biểu hiện ở sự phát triển mạnh mẽ, thiếu cân đối về cơ thể, ở sự phát dục và xây dựng lại một cách cơ bản các quá trình, các hoạt động tâm lí ở trẻ em, ở sự hình thành kiểu quan hệ mới của các em với người lớn và bạn bè cùng lứa tuổi. Tầm quan trọng của giai đoạn thiếu niên là ở chỗ: Sự phát triển về mọi mặt (thể chất, đạo đức, trí tuệ, xã hội) đều diễn ra sự hình thành những cấu tạo mới về chất, xuất hiện những yếu tố mới của sự trưởng thành và chúng sẽ tiếp tục được phát triển ở tuổi thanh niên. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Giao tiếp là hoạt động chủ đạo của học sinh trung học cơ sở. Lứa tuổi này diễn ra những thay đổi rõ rệt trong quan hệ với người lớn và bạn cùng tuổi. Đặc điểm cơ bản trong giao tiếp của thiếu niên với người lớn là nhu cầu cải tổ lại mối quan hệ này theo chiều hướng hạn chế quyền hạn của người lớn, mở rộng quyền hạn của mình. Các em mong muốn có được quyền bình đẳng nhất định đối với người lớn, muốn được người lớn tin tưởng, tôn trọng và mở rộng tính độc lập của mình. Nhu cầu giao tiếp với bạn trở thành một đòi hỏi tất yếu và mạnh mẽ ở học sinh trung học cơ sở. Các em mong muốn được bạn bè thừa nhận, tôn trọng mình. Nhu cầu chọn bạn để có bạn thân đã trở thành một đòi hỏi ngày càng cấp bách ở học sinh THCS. Học sinh THCS coi quan hệ bạn bè cùng lứa tuổi là quan hệ của những cá nhân, vì vậy các em cho rằng các em các quyền hoạt động độc lập trong mối quan hệ này. Sự can thiệp thiếu tế nhị của người lớn khiến các em cảm thấy bị xúc phạm, các em sẽ chống đối lại. Nếu như quan hệ của các em với người lớn không thuận hoà thì sự giao tiếp với bạn bè cùng lứa tuổi sẽ tăng lên và ảnh hưởng của bạn bè đến các em càng mạnh mẽ. Sự bất hoà trong những quan hệ với bạn bè cùng lớp, sự thiếu bạn thân hoặc tình bạn bị phá vỡ là nguyên nhân làm nảy sinh ở học sinh THCS những xúc cảm nặng nề.

Các quá trình nhận thức ở học sinh trung học cơ sở như tri giác, tư duy, tưởng tượng, trí nhớ đều phát triển mạnh mẽ. Tư duy trừu tượng đã chiếm ưu thế trong quá trình nhận thức của các em. Chú ý, ngôn ngữ cũng biến đổi về chất so với lứa tuổi trước. Những thành tựu trong sự phát triển nhận thức của học sinh trung học cơ sở tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường trung học cơ sở.

Sự phát triển tự ý thức là bước chuyển biến cơ bản, là bước ngoặt quan trọng trong sự hình thành và phát triển nhân cách của học sinh trung học cơ sở. Đặc điểm quan trọng về tự ý thức của lứa tuổi học sinh THCS là sự mâu thuẫn giữa nhu cầu tìm hiểu bản thân với kỹ năng chưa đầy đủ để phân tích đúng đắn sự biểu lộ của nhân cách. Đây chính là cơ sở nảy sinh mâu thuẫn giữa thái độ của các em với bản thân mình và thái độ của các em với người lớn, với bạn bè cùng lứa tuổi. Điều kiện thuận lợi cho sự hình thành tự ý thức của học sinh THCS là cuộc sống tập thể, ở đó, các em tiếp nhận nhiều giá trị đúng đắn cùng với những yêu cầu ngày càng cao đối với các em. Khi nhu cầu tự ý thức hình thành và phát triển sẽ làm nảy sinh khát vọng tự tu dưỡng ở học sinh THCS. Trên cơ sở tự tu dưỡng các em khắc phục những khuyết điểm, những sai lầm và hình thành cho mình những nét nhân cách tốt. Quá trình phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường trung học cơ sở cần tính đến các đặc điểm tâm lý này của học sinh.

1.3.2. Mục tiêu phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Mục tiêu của phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới là nhằm khắc phục hạn chế của chương trình, sách giáo khoa hiện hành, đồng thời giúp giáo viên nhanh chóng thích ứng và dịch chuyển có hiệu quả sang quá trình thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới góp phần nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường.

Xây dựng chương trình giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện địa hóa, gắn với thực tiễn xã hội, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú ý giáo dục thể chất, tinh thần, bồi dưỡng nhân cách học sinh.

Xây dựng chương trình phù hợp với điều kiện của nhà trường tạo điều kiện phát triển năng lực tư duy, tăng tính thực tiễn, giảm áp lực cho người học nhưng vẫn đảm bảo trang bị cho người học các kiến thức, kĩ năng và năng lực cơ bản để có thể tham gia kì thi tốt nghiệp THCS hằng năm.

Nhằm tăng cường hiệu quả dạy học, giúp học sinh nắm vững kiến thức, có khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn và có điều kiện để phát triển năng lực sở trường của cá nhân.

Phát triển chương trình giáo dục nhà trường nhằm xây dựng chương trình giáo dục phổ thông thống nhất nhưng khả thi, mềm dẻo, linh hoạt và phù hợp với điều kiện bảo đảm thực tế của nhà trường, nhất là về đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chất kĩ thuật cũng như với khả năng tiếp thu của học sinh.

1.3.3. Chương trình giáo dục phổ thông mới ở cấp THCS

Chương trình giáo dục phổ thông mới vừa kế thừa và phát triển những ưu điểm của Chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, vừa khắc phục những hạn chế, bất cập của chương trình này. Những điểm cần khắc phục cũng chính là những khác biệt chủ yếu của chương trình mới so với chương trình hiện hành.

Về phương châm giáo dục, Chương trình giáo dục phổ thông mới kế thừa các nguyên lí giáo dục nền tảng như “Học đi đôi với hành”, “Lí luận gắn liền với thực tiễn”, “Giáo dục ở nhà trường kết hợp với giáo dục ở gia đình và xã hội”.

Về nội dung giáo dục, bên cạnh một số kiến thức được cập nhật để phù hợp với những thành tựu mới của khoa học – công nghệ và định hướng mới của chương trình, kiến thức nền tảng của các môn học trong Chương trình giáo dục phổ thông mới chủ yếu là những kiến thức cốt lõi, tương đối ổn định trong các lĩnh vực tri thức của nhân loại, được kế thừa từ Chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, nhưng được tổ chức lại để giúp học sinh phát triển phẩm chất và năng lực một cách hiệu quả hơn.

Về hệ thống môn học, trong chương trình mới, chỉ có một số môn học và hoạt động giáo dục mới hoặc mang tên mới là: Tin học và Công nghệ, Ngoại ngữ, Hoạt động trải nghiệm ở cấp tiểu học; Lịch sử và Địa lí, Khoa học tự nhiên ở cấp THCS; Âm nhạc, Mĩ thuật, Giáo dục kinh tế và pháp luật ở cấp THPT; Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở các cấp THCS cấp THCS, môn Khoa học tự nhiên được xây dựng trên cơ sở tích hợp kiến thức của các ngành vật lí, hóa học, sinh học và khoa học Trái Đất; môn Lịch sử và Địa lí được xây dựng trên cơ sở tích hợp kiến thức của các ngành lịch sử, địa lí. Học sinh đã học môn Khoa học, môn Lịch sử và Địa lí ở cấp tiểu học, không gặp khó khăn trong việc tiếp tục học các môn này. Chương trình hai môn học này được thiết kế theo các mạch nội dung phù hợp với chuyên môn của giáo viên dạy đơn môn hiện nay nên cũng không gây khó khăn cho giáo viên trong thực hiện. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Các môn học bắt buộc: Ngữ văn, Toán, Ngoại ngữ 1, Giáo dục công dân, Khoa học tự nhiên, Lịch sử và Địa lý, Công nghệ, Giáo dục thể chất, Nghệ thuật, Tin học (trở thành bắt buộc, khác với trước đây là tự chọn). Các môn học tự chọn: Tiếng dân tộc thiểu số, ngoại ngữ 2.

Về thời lượng dạy học, tuy chương trình mới có thực hiện giảm tải so với chương trình hiện hành nhưng những tương quan về thời lượng dạy học giữa các môn học không có sự xáo trộn. Ở cấp THCS, theo Chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, học sinh học 3.124 giờ. Như vậy, thời lượng học ở THCS giảm 53,5 giờ.

Chương trình giáo dục phổ thôn mới được xây dựng theo mô hình phát triển năng lực, thông qua những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại và các phương pháp tích cực hóa hoạt động của người học, giúp học sinh hình thành và phát triển những phẩm chất và năng lực mà nhà trường và xã hội kì vọng. Theo cách tiếp cận này, kiến thức được dạy học không nhằm mục đích tự thân. Nói cách khác, giáo dục không phải để truyền thụ kiến thức mà nhằm giúp học sinh hoàn thành các công việc, giải quyết các vấn đề trong học tập và đời sống nhờ vận dụng hiệu quả và sáng tạo những kiến thức đã học. Quan điểm này được thể hiện nhất quán ở nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục và đánh giá kết quả giáo dục.

1.3.4. Quy trình phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Theo Theo tài liệu của Nguyễn Đức Chính, nếu xem phát triển chương trình giáo dục là một quá trình liên tục, nó sẽ bao gồm các yếu tố (đồng thời cũng là các bước thực hiện) sau [Dẫn theo 6, tr 19-20]:

1. Phân tích nhu cầu (Need analysis).
2. Xác định mục đích và mục tiêu (Defiing aims and objectives).
3. Thiết kế (Curriculum design).
4. Thực thi (Implementation).
5. Đánh giá (Evaluation).

Theo tác giả Trần Thanh Bình, Phan Tấn Chí (2014) [6] thì quy trình phát triển chương trình nhà trường cần được thực hiện một cách khép kín, liên tục thông qua 7 bước sau đây: 1) Phân tích bối cảnh; 2) Phân tích chương trình hiện hành; 3) Phân công công việc; 4) Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng môn học; 5)Thiết kế chương trình nhà trường; 6) Thực hiện chương trình nhà trường; 7) Đánh giá, điều chỉnh. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Từ việc phân tích các quan điểm khác nhau về Quy trình phát triển chương trình giáo dục nhà trường, chúng tôi xác định các bước phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới gồm có 6 bước:

Phân tích bối cảnh: Bước đầu tiên trong quy trình phát triển chương trình nhà trường là phân tích bối cảnh, điều kiện cụ thể của nhà trường. Đây là việc xác định, xem xét tất cả các yếu tố như: sứ mạng, tầm nhìn của nhà trường, môi trường giáo dục, nguồn nhân lực, đặc điểm kinh tế-xã hội địa phương, đặc điểm học sinh, cơ sở vật chất, nguồn tài chính, khả năng xã hội hoá giáo dục, xu thế hướng nghiệp của học sinh v.v. để có thể đưa ra các quyết định thích hợp về mục tiêu, cấu trúc, nội dung của chương trình giáo dục nhà trường. Trên thực tế, nội dung việc phân tích bối cảnh, điều kiện cụ thể của nhà trường trong quy trình phát triển chương trình nhà trường có nhiều điểm tương đồng với việc phân tích bối cảnh, điều kiện cụ thể của nhà trường trong các văn bản khác mà nhà trường đã phải chuẩn bị trước đó như Chiến lược giáo dục của nhà trường, Báo cáo tự đánh giá kiểm định chất lượng giáo dục, Kế hoạch giáo dục hàng năm của nhà trường,…

Phân tích chương trình hiện hành và chương trình giáo dục phổ thông mới: Bước này bao gồm: 1) Phân tích, đánh giá khái quát chương trình giáo dục phổ thông hiện hành; 2) Phân tích, đánh giá cụ thể chương trình các môn học của chương trình giáo dục THCS hiện hành; 3) Phân tích chương trình giáo dục phổ thông mới; 4) Đánh giá điểm mới, khác biệt của chương trình giáo dục phổ thông mới để có sự điều chỉnh chương trình hiện hành cho phù hợp

• Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng môn học, thái độ và giá trị theo chương trình giáo dục phổ thông mới:

Trên cơ sở đánh giá sự khác biệt giữa chương trình hiện hành và chương trình giáo dục phổ thông mới, nhà trường xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng các môn học theo hướng chương trình giáo dục phổ thông mới trong điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của nhà trường phù hợp với trình độ giáo viên, năng lực hiện có của học sinh. Ngoài ra, xác định thái độ, giá trị là yếu tố không thể thiếu trong quá trình phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

• Thiết kế chương trình giáo dục nhà trường:

Từ chuẩn kiến thức, kỹ năng môn học đã được xác định theo hướng chương trình giáo dục phổ thông mới, các tổ/nhóm chuyên môn điều chỉnh chương trình hiện hành bằng việc dự kiến khung chương trình từng môn học và xác định chương trình chi tiết của từng môn. Cụ thể như sau: Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Xác định rõ mục tiêu, yêu cầu của việc rà soát chương trình sách giáo khoa hiện hành để cấu trúc, sắp xếp lại nội dung dạy học, chương trình môn học theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn. Theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở cấp THCS, môn Khoa học tự nhiên được xây dựng trên cơ sở tích hợp kiến thức của các ngành vật lí, hóa học, sinh học và khoa học Trái Đất; môn Lịch sử và Địa lí được xây dựng trên cơ sở tích hợp kiến thức của các ngành lịch sử, địa lí. Vì thế, trong quá trình phát triển chương trình giáo dục nhà trường, việc xây dựng các chủ đề liên môn theo hướng các môn học mới là nội dung quan trọng không thể bỏ qua.

Xây dựng các chủ đề tích hợp môn học với nội dung giáo dục địa phương. Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, nội dung giáo dục của địa phương là những vấn đề cơ bản hoặc thời sự về văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế, môi trường, hướng nghiệp…của địa phương bổ sung cho nội dung giáo dục bắt buộc chung thống nhất trong cả nước. Nội dung giáo dục của địa phương có vị trí tương đương các môn học khác. Do đó, trong phát triển chương trình giáo dục nhà trường, xây dựng các chủ đề tích hợp môn học với nội dung giáo dục địa phương là bước chuẩn bị quan trọng để dịch chuyển sang chương trình giáo dục phổ thông mới một cách hiệu quả.

Xây dựng các chủ đề giáo dục STEM. Giáo dục STEM là mô hình giáo dục dựa trên cách tiếp cận liên môn, giúp học sinh vận dụng kiến thức của các môn toán, khoa học, công nghệ và kỹ thuật vào giải quyết một số vấn đề thực tiễn trong các bối cảnh cụ thể. Theo chương trình giáo dục phổ thông mới, mô hình giáo dục STEM được chú trọng thực hiện.

Thiết kế chuyển một số nội dung dạy học thành nội dung các hoạt động giáo dục. Dạy học và giáo dục (theo nghĩa hẹp) có mối liên hệ mật thiết, bổ sung và hỗ trợ cho nhau nhằm hình thành và phát triển toàn diện nhân cách cho người học. Việc chuyển một số nội dung dạy học thành nội dung các hoạt động giáo dục nhằm tạo điều kiện gắn bó các kiến thức môn học với đời sống, địa phương, cộng đồng, đất nước, góp phần hình thành, phát triển những phẩm chất, tư tưởng, ý chí, tình cảm, giá trị, kĩ năng sống và những năng lực chung cần có ở con người trong xã hội hiện đại, nhất là trách nhiệm với bản thân, cộng đồng, đất nước, môi trường tự nhiên; tính tự lập, tự tin, tự chủ; các năng lực sáng tạo, hợp tác, giao tiếp, tự quản lí bản thân…Dạy học theo hướng trải nghiệm là xu hướng đáp ứng tốt yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học khi thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới

Thiết kế, bổ sung một số hoạt động giáo dục khác theo hướng hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong chương trình giáo dục phổ thông mới. Trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là hoạt động giáo dục bắt buộc. Vì thế, khi thiết kế, bổ sung các hoạt động giáo dục cần bám sát chương trình hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong chương trình giáo dục phổ thông mới. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

5) Thực hiện chương trình giáo dục nhà trường:

Sau khi các tổ/nhóm chuyên môn tổng hợp và gửi dự thảo đề xuất cấu trúc, điều chỉnh môn học, phân phối chương trình môn học, các hoạt động giáo dục và kế hoạch dạy học môn học, các hoạt động giáo dục, nhà trường tổ chức các hội thảo để lấy ý kiến góp ý cho chương trình dự thảo; Trên cơ sở các dự thảo đã hoàn thiện của các tổ/nhóm chuyên môn, tổng hợp để xây dựng dự thảo văn bản Kế hoạch giáo dục theo chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời xác định các biện pháp cần thiết để thực hiện kế hoạch. Hoàn thiện văn bản, báo cáo với cơ quan quản lí cấp trên và ban hành chính thức Kế hoạch giáo dục, làm cơ sở để tổ chức hoạt động dạy học, giáo dục của nhà trường. Kế hoạch giáo dục này sẽ thể hiện đầy đủ nội dung dạy học (các nội dung điều chỉnh, bổ sung hoặc thay thế, các chủ đề dạy học tích hợp liên môn, giáo dục STEM) và các hoạt động giáo dục theo hướng trải nghiệm, hướng nghiệp (hoạt động giáo dục được chuyển đổi từ nội dung dạy học, hoạt động giáo dục được thiết kế bổ sung).

6) Đánh giá, điều chỉnh chương trình:

Mục tiêu của bước này là nhằm xác định hiệu quả của Kế hoạch giáo dục theo chương trình giáo dục phổ thông mới, làm cơ sở cho những quyết định tiếp tục hay chỉnh sửa trong thời gian tới. Bước này bao gồm các công việc sau:

• Xác định loại hình, mục tiêu đánh giá;
• Lập kế hoạch cho đợt đánh giá
• Chuẩn bị phương tiện, công cụ đánh giá: Thiết kế tiêu chí đánh giá, phiếu đánh giá, phiếu phỏng vấn (nếu cần).
• Tổ chức lấy ý kiến các đối tượng được chọn để đánh giá.
• Tổng hợp ý kiến đánh giá từ các nguồn đánh giá khác nhau.
• Hội đồng đánh giá tổ chức họp thảo luận về kết quả phân tích, đề xuất các yêu cầu viết bản báo cáo đánh giá.
• Viết báo cáo đánh giá.

1.4. Quản lí phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới

1.4.1. Lập kế hoạch phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Lập kế hoạch phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS là quá trình xây dựng, dự kiến tổng thể các nội dung cần thực hiện, yêu cầu, điều kiện đảm bảo, làm cho chương trình giáo dục quốc gia phù hợp với tính đặc thù, thực tiễn của các trường THCS. Như vậy, kế hoạch là tổng thể các hoạt động liên quan đến phân tích bối cảnh, đánh giá thực trạng kết quả thực hiện chương trình giáo dục phổ thông hiện hành và dự báo kết quả phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường THCS, huy động các nguồn lực để xây dựng chương trình hành động tương lai cho hoạt động này. Trọng tâm của lập kế hoạch chính là hướng vào tương lai: Xác định những gì cần phải hoàn thành và hoàn thành như thế nào, nhằm xác định mục tiêu, chỉ ra phương án tốt nhất để phối hợp các nguồn lực đạt được mục tiêu.

Khi lập kế hoạch phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường THCS, Hiệu trưởng cần thực hiện các công việc sau: Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Xác định mục tiêu phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Chương trình giáo dục phổ thông mới đã chính thức được ban hành và sẽ bắt đầu được triển khai ở các trường phổ thông từ 2021. Để việc thực hiện chương trình mới có hiệu quả, các nhà trường cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, có bước dịch chuyển dần sang chương trình mới ngay từ khi chương trình hiện hành vẫn còn hiệu lực. Do đó, lãnh đạo nhà trường cần căn cứ vào chương trình giáo dục phổ thông mới để xem xét mức độ đáp ứng về mục tiêu của chương trình hiện hành, trên cơ sở đó điều chỉnh cho phù hợp.

Xác định các nội dung của kế hoạch phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới, bao gồm: các chủ thể tham gia vào phát triển chương trình giáo dục nhà trường; Các tài liệu, số liệu, biểu mẫu có liên quan; Các điều kiện đảm bảo kết quả phát triển chương trình giáo dục nhà trường. Tức là, khi xây dựng nội dung của kế hoạch cần phân tích bối cảnh bên trong, bao gồm các yếu tố về đặc điểm nhận thức của người học, chương trình dạy học địa phương, cơ sở vật chất, chương trình giáo dục hiện hành, năng lực đội ngũ giáo viên, trang thiết bị dạy học… và bối cảnh bên ngoài nhà trường như: Yêu cầu thực tế của xã hội, sự phát triển kinh tế sản xuất, khoa học công nghệ, yêu cầu về phẩm chất, năng lực của người học; chương trình giáo dục phổ thông mới; Đánh giá được điểm mới, khác biệt của chương trình giáo dục phổ thông mới so với Chương trình giáo dục phổ thông hiện hành.

• Lập kế hoạch thẩm định, đánh giá chương trình hiện hành, xác định điểm mới, khác biệt của chương trình giáo dục phổ thông mới so với Chương trình hiện hành.
• Dự kiến phương thức thực hiện/quy trình phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới.
• Xác định thời gian triển khai và hoàn thành việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

1.4.2. Tổ chức thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Tổ chức thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới là quá trình phân phối, sắp xếp nguồn nhân lực theo những cách thức nhất định để đảm bảo thực hiện tốt mục tiêu đã đề ra. Đó là việc xác định cấu trúc của tổ chức theo các cấp quản lý, xác định cơ chế hoạt động và mối quan hệ của tổ chức trên cơ sở thực hiện phân cấp quản lý trong thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường. Tổ chức thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới, Hiệu trưởng thực hiện các hoạt động chính sau đây:

• Xác định cơ cấu tổ chức thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới;
• Dự kiến nhân sự cho tổ chức thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới: Theo cấp quản lý, căn cứ vào vị trí công tác, vai trò, chức năng và năng lực của mỗi cá nhân để xác định lực lượng tham gia phát triển chương trình giáo dục nhà trường phù hợp để phát huy được sở trường của mỗi cá nhân. Cấu trúc tổ chức theo các cấp độ quản lý: Trường THCS – Tổ chuyên môn – giáo viên cốt cán, Giáo viên (nhân viên);
• Tổ chức, sắp xếp đội ngũ chủ chốt thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới và đội ngũ tham gia; Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Để có bộ máy tổ chức tốt, cần thiết phải lựa chọn được những cá nhân không những có năng lực quản lý, mà còn phải có trình độ chuyên môn nghiệp vụ, nắm rõ đặc thù bộ môn để vận dụng thực hiện một cách linh hoạt, sáng tạo chương trình giáo dục nhà trường trong những điều kiện cụ thể.

Xây dựng cơ chế quản lý, quy chế làm việc của đội ngũ tham gia phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới:

Trước hết Hiệu trưởng cần giao nhiệm vụ cho các tổ chuyên môn, giáo viên từng môn học xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng môn học mà mình phụ trách với yêu cầu rõ ràng: các tổ/nhóm chuyên môn không phải chỉ đơn thuần nhắc lại những hướng dẫn đã có trong chương trình giáo dục hiện hành mà là: trên cơ sở những hướng dẫn đó, xác định một cách cụ thể phương hướng, cách thức, mức độ… đạt chuẩn kiến thức, kĩ năng các môn học trong điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của nhà trường ở hiện tại.

Từ kết quả tổ chức, đánh giá chương trình giáo dục nhà trường, Hiệu trưởng lấy ý kiến đánh giá từ các tổ chuyên môn, các đồng chí giáo viên cốt cán, giáo viên bộ môn, đồng thời tham khảo từ các đơn vị bạn, từ Phòng GD&ĐT, đội ngũ giáo viên cốt cán của Phòng. Ban giám hiệu tiến hành điều chỉnh chương trình giáo dục nhà trường.

1.4.3. Chỉ đạo thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Chỉ đạo về thực chất là những hành động xác lập quyền chỉ huy và sự can thiệp của người lãnh đạo trong toàn bộ quá trình quản lý, huy động mọi lực lượng vào việc thực hiện và điều hành các hoạt động để hoàn thành kế hoạch đề ra.

Sau khi có kế hoạch phát triển chương trình giáo dục nhà trường, tổ chức được bộ máy nhân sự, các nguồn lực tham gia đánh giá đã sẵn sàng thì trách nhiệm, vai trò của người cán bộ quản lý càng được thể hiện rõ nét. Công tác chỉ đạo có hai phương diện cơ bản là duy trì kỷ cương, kỷ luật và động viên, khích lệ nhân viên. Trong chỉ đạo thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường trung học cơ sở, Hiệu trưởng nhà trường thực hiện các công việc sau:

Chỉ đạo lựa chọn quy trình phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới;

Chỉ đạo thành lập nhóm và chỉ định trưởng nhóm chuyên môn phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới; Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Chỉ đạo phân tích chương trình hiện hành và chương trình giáo dục phổ thông mới; Chỉ đạo xác định điểm mới, khác biệt của chương trình giáo dục phổ thông mới so với chương trình hiện hành;

Chỉ đạo xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng môn học theo định hướng của chương trình giáo dục phổ thông mới, từ đó dự kiến khung chương trình dạy học cho các môn học;

Chỉ đạo thiết kế chương trình giáo dục nhà trường theo định hướng của chương trình giáo dục phổ thông mới, bao gồm: chỉ đạo xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn; chỉ đạo xây dựng các chủ đề tích hợp môn học với nội dung giáo dục địa phương; chỉ đạo xây dựng các chủ đề giáo dục STEM; chỉ đạo thiết kế chuyển một số nội dung dạy học thành nội dung các hoạt động giáo dục; chỉ đạo thiết kế bổ sung một số hoạt động giáo dục khác.

Chỉ đạo tổ chức hội thảo lấy ý kiến đóng góp để hoàn thiện chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới;

Chỉ đạo điều chỉnh chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới sau kiểm tra cho phù hợp với thực tiễn.

1.4.4. Kiểm tra đánh giá phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Kiểm tra là chức năng cơ bản và quan trọng nhất trong quá trình quản lý nhằm giám sát, đánh giá và xử lý kết quả đạt được của tổ chức so với mục tiêu quản lý. Kiểm tra là điều tra, xem xét, phân tích, đánh giá sự diễn biến và kết quả, phát hiện sai lầm để uốn nắn, điều chỉnh, khích lệ, giúp đỡ đối tượng hoàn thành nhiệm vụ. Kiểm tra là một chức năng quan trọng không thể thiếu được trong hoạt động quản lý giáo dục vì nó giữ vai trò liên hệ ngược, giúp người quản lý điều khiển tối ưu hiệu quả quản lý. Do đó, quản lý việc thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới không thể thiếu được công tác kiểm tra đánh giá. Kiểm tra thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới, Hiệu trưởng nhà trường thực hiện các công việc sau:

Xây dựng các tiêu chuẩn kiểm tra, đánh giá phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới: So sánh điểm khác biệt của chương trình giáo dục nhà trường hiện hành với chương trình giáo duc nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới; so sánh kết quả thực hiện chương trình giáo dục nhà trường hiện hành với chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình Giáo dục phổ thông Giáo dục phổ thông mới;

• Xây dựng lực lượng kiểm tra, đánh giá phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới;
• Thực hiện kiểm tra, đánh giá kết quả phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới theo các tiêu chí đã xây dựng; Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Sử dụng kết quả kiểm tra đánh giá để điều chỉnh chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới: Kết quả kiểm tra, đánh giá được đối chiếu với các mục tiêu, tiêu chuẩn đã đề ra để phân tích những mặt mạnh và yếu khi phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông. Từ đó, các nhà quản lý đưa ra các quyết định cần thiết để điều chỉnh những sai lệch trong quá trình phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới

1.5.1. Yếu tố chủ quan

1.5.1.1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên tham gia xây dựng và phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới có vai trò rất quan trọng quyết định đến chất lượng và hiệu quả công tác phát triển chương trình. Vai trò của đội ngũ cán bộ quản lý nói chung, các tổ chuyên môn nói riêng có tác động rất lớn đến công tác phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Bởi đây là những người trực tiếp thực thi, cụ thể hóa chương trình giáo dục, dạy học, xác định phương hướng, quy trình phát triển chương trình dạy học nhằm đáp ứng mục tiêu của chương trình nói riêng và chương trình giáo dục phổ thông mới nói chung Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Chính vì vậy, nếu nhận thức của cán bộ quản lý khi tham gia xây dựng và phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới thì công tác phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới sẽ đảm bảo chất lượng và hiệu quả cao. Ngược lại, nếu nhận thức của cán bộ quản lý không tốt khi tham gia xây dựng và phát triển chương trình giáo dục nhà trường thì việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường chỉ mang tính hình thức, không đảm bảo chất lượng và phù hợp với điều kiện thực tế.

1.5.1.2. Năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường của cán bộ quản lý và giáo viên

Năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý, có tác động rất lớn đến việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới, đánh dấu một sự chuyển biến có tính bước ngoặt trong lao động sư phạm. Trình độ nhận thức, ý chí phấn đấu vươn lên trong công việc, tự học, tự bồi dưỡng thường xuyên để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ của từng cán bộ quản lý, là yếu tố căn bản, quan trọng để xây dựng và phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới đạt chất lượng và hiệu quả. Trong nhà trường, họ là người trực tiếp đưa những kiến thức lý luận vào thực tiễn giáo dục. Phẩm chất đạo đức, trình độ nhận thức và khả năng tư duy sáng tạo của người học không chỉ phụ thuộc vào chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới, sách giáo khoa, tài liệu tham khảo và môi trường học tập, mà còn phụ thuộc vào phẩm chất và nhân cách, trình độ chuyên môn và năng lực tay nghề của giáo viên.

Nếu năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới của cán bộ quản lý và giáo viên không tốt thì sẽ ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

1.5.2. Yếu tố khách quan

1.5.2.1. Chương trình giáo dục phổ thông mới, các văn bản quy định, hướng dẫn về phát triển chương trình

Hiện nay chương trình giáo dục phổ thông mới ở phổ thông đã được thông qua. Chương trình tổng thể nêu lên 5 phẩm chất chủ yếu cần hình thành, phát triển ở học sinh là: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. Về năng lực, chương trình hướng đến 10 năng lực cốt lõi (những năng lực mà ai cũng cần có để sống và làm việc trong xã hội hiện đại) gồm những năng lực chung được tất cả các môn học và hoạt động giáo dục góp phần hình thành, phát triển: Năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Những năng lực chuyên môn được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học, hoạt động giáo dục nhất định: Năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất, giúp người học làm chủ kiến thức phổ thông; biết vận dụng hiệu quả kiến thức vào đời sống và tự học suốt đời; có định hướng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp; biết xây dựng và phát triển hài hòa các mối quan hệ xã hội; có cá tính, nhân cách và đời sống tâm hồn phong phú; nhờ đó có được cuộc sống có ý nghĩa và đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước. Vì thế, trong công tác phát triển chương trình giáo dục nhà trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới cần bám sát mục tiêu, yêu cầu của chương trình phổ thông mới và những hướng dẫn đối với việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường để hình thành và phát triển những phẩm chất, năng lực của người học theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới.

1.5.2.2. Cơ sở vật chất phục vụ hoạt động dạy và học Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Chương trình giáo dục phổ thông mới đòi hỏi phải có những điều kiện nhất định về cơ sở vật chất để tiến hành những hoạt động giáo dục như phòng học, phòng chức năng, đồ dùng thiết bị, các công trình vệ sinh, nước uống, sân chơi, bãi tập, diện tích tối thiểu của các nhà trường. Nếu không có đủ cơ sở vật chất tối thiểu sẽ khó khăn trong việc triển khai thực hiện chương trình giáo dục nhà trường theo định hướng của chương trình giáo dục phổ thông mới. Do vậy, quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới cần chú ý tới điều kiện thực tế của nhà trường để chương trình được xây dựng có tính khả thi, có thể triển khai trong thực tiễn.

1.5.2.3. Đặc điểm của địa phương nơi trường đóng, đặc điểm của học sinh trong nhà trường

Trong trong quy trình phát triển chương trình giáo dục nhà trường, bước đầu tiên là phân tích bối cảnh, điều kiện cụ thể của nhà trường. Ngoài việc xem xét tất cả các yếu tố như: sứ mạng, tầm nhìn của nhà trường, môi trường giáo dục, nguồn nhân lực… thì việc nắm rõ đặc điểm kinh tế-xã hội địa phương, đặc điểm học sinh của nhà trường, khả năng xã hội hoá giáo dục, xu thế hướng nghiệp của học sinh v.v. là yêu cầu quan trọng để có thể đưa ra các quyết định thích hợp về mục tiêu, cấu trúc, nội dung của chương trình giáo dục nhà trường.

Như vậy, trong quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường, nhà quản lý bên cạnh việc quan tâm tới vấn đề xây dựng chương trình, cần phải quan tâm tới các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động này với những mức độ, chiều hướng khác nhau… để sớm có biện pháp quản lý hài hòa, hiệu quả, góp phần phát triển chương trình giáo dục nhà trường phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới, từ đó tạo điều kiện thuận lợi để phát triển toàn diện nhân cách người học, đáp ứng được yêu cầu của chương trình phổ thông tổng thể, của xã hội.

Kết luận chương 1 Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Chương trình là văn kiện do nhà nước ban hành, trong đó qui định cụ thể mục đích, các nhiệm vụ môn học, phạm vi hệ thống nội dung môn học, số tiết dành cho môn học nói chung cũng như cho từng chương, từng phần, từng bài nói riêng.

Chương trình giáo dục là sự trình bày có hệ thống một kế hoạch tổng thể các hoạt động giáo dục trong một thời gian xác định, trong đó nêu lên các mục tiêu học tập mà người học cần đạt được, đồng thời xác định rõ phạm vi, mức độ nội dung học tập, các phương tiện, phương pháp, cách thức tổ chức học tập, cách đánh giá kết quả học tập v.v nhằm đạt được các mục tiêu học tập đề ra.

Chương trình giáo dục nhà trường là bản kế hoạch bao gồm những cách thức nhà trường thực hiện các tuyên bố trong thực hiện chương trình quốc gia. Chương trình đó được tổ chức linh hoạt trên cơ sở điều chỉnh quá trình dạy học gần với năng lực của mỗi HS với những thay đổi trong điều kiện kinh tế – xã hội, phù hợp với các nguồn lực của địa phương và được thiết kế với sự tham gia của cộng đồng nhà trường.

Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS là cách thức nhà quản lý tiến hành lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra, đánh giá quá trình dịch chuyển từ chương trình giáo dục quốc gia đến chương trình giáo dục nhà trường từ mục tiêu, nội dung chương trình đến đội ngũ giáo viên, trình độ học sinh… cho phù hợp với những thay đổi của điều kiện kinh tế – xã hội, phù hợp với các nguồn lực của địa phương.

Nội dung quản lí phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới bao gồm Lập kế hoạch phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS; Tổ chức thực hiện phát triển chương trình giáo dục; Chỉ đạo phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS và kiểm tra đánh giá việc thực hiện kế hoạch phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS.

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến quản lí phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS, bao gồm yếu tố khách quan và yếu tố chủ quan. Luận văn: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Các yếu tố được trình bày trong cơ sở lý luận là cơ sở để chúng tôi khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

XEM THÊM NỘI DUNG TIẾP THEO TẠI ĐÂY: 

===>>> Luận văn: Thực trạng quản lý chương trình giáo dục nhà trường

Dịch Vụ Viết Luận Văn 24/7 Chuyên cung cấp dịch vụ làm luận văn thạc sĩ, báo cáo tốt nghiệp, khóa luận tốt nghiệp, chuyên đề tốt nghiệp và Làm Tiểu Luận Môn luôn luôn uy tín hàng đầu. Dịch Vụ Viết Luận Văn 24/7 luôn đặt lợi ích của các bạn học viên là ưu tiên hàng đầu. Rất mong được hỗ trợ các bạn học viên khi làm bài tốt nghiệp. Hãy liên hệ ngay Dịch Vụ Viết Luận Văn qua Website:  https://hotrovietluanvan.com/ – Hoặc Gmail: hotrovietluanvan24@gmail.com