Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam

Chia sẻ chuyên mục Đề Tài Luận Văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam hay nhất năm 2023 cho các bạn học viên ngành đang làm luận văn thạc sĩ tham khảo nhé. Với những bạn chuẩn bị làm bài luận văn tốt nghiệp thì rất khó để có thể tìm hiểu được một đề tài hay, đặc biệt là các bạn học viên đang chuẩn bị bước vào thời gian lựa chọn đề tài làm luận văn thì với đề tài Luận Văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam: những đặc điểm cơ bản và vấn đề lĩnh hội một số giá trị pháp luật truyền thống dưới đây chắc chắn sẽ giúp cho các bạn học viên có cái nhìn tổng quan hơn về đề tài sắp đến.

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Hoàn thiện chính sách, pháp luật hình sự” là một trong những nhiệm vụ hàng đầu mà Nghị quyết 49-NQ/TW năm 2005 của Bộ Chính trị đã đề ra trong chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Thực hiện nhiệm vụ này, trong thời gian tới chúng ta cần có những nghiên cứu, phân tích, đánh giá để lựa chọn những giá trị pháp lý nhằm hoàn thiện pháp luật hình sự. Trong đó, việc nghiên cứu những đặc điểm của pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam, trên cơ sở đó phân tích những giá trị pháp lý truyền thống của dân tộc góp phần hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam đương đại có ý nghĩa rất quan trọng trong giai đoạn hiện nay.

Chế độ phong kiến Việt Nam kéo dài suốt mười thế kỷ (từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX) mở đầu bằng sự kiện Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng lên ngôi vua năm 939, lập ra nhà nước phong kiến Việt Nam độc lập đầu tiên, chấm dứt thời kỳ Bắc thuộc kéo dài hàng nghìn năm (từ năm 207 TCN – 939) ở nước ta và kết thúc chế độ phong kiến Việt Nam bằng sự kiện Nhà Nguyễn ký hiệp ước khẳng định sự thống trị của Pháp trên toàn bộ lãnh thổ Việt Nam (6/6/1884). Suốt một chiều dài lịch sử như vậy, trải qua các triều đại phong kiến Ngô (939 – 965), Đinh( 968 – 980), Tiền Lê (980 – 1009), Lý (1010 – 1225), Trần (1225 – 1400), Hồ ( 1400 – 1407), Hậu Lê (1428 – 1788), Nguyễn (1802 – 1884), về mặt pháp luật hình sự có những sự kiện pháp lý mà cho đến nay giới luật học vẫn quan tâm nghiên cứu và trên cơ sở đó khẳng định những giá trị pháp luật truyền thống của dân tộc nhằm hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam đương đại. Đến thời điểm hiện nay đã có một số nghiên cứu liên quan đến pháp luật Việt Nam thời kỳ phong kiến và vấn đề hoàn thiện pháp luật Việt Nam nói chung, pháp luật hình sự Việt Nam nói riêng trên cơ sở những giá trị pháp luật truyền thống của dân tộc trong thời kỳ này, điển hình như : 1. Cổ luật Việt Nam thông khảo của Vũ Văn Mẫu, Đại học Sài Gòn, 1970; 2. Một số văn bản pháp luật Việt Nam thế kỷ XV – XVIII, nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà nội, 1994; 3. Lịch sử luật hình sự Việt Nam, Tiến sĩ Trần Quang Tiệp, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà nội, 2003; 4. Quốc triều hình luật – lịch sử hình thành, nội dung và giá trị, TS. Lê Thị Sơn, Nhà xuất bản khoa học xã hội, Hà nội, 2004; 5. Nhà nước và pháp luật phong kiến Việt Nam – những suy ngẫm, Bùi Xuân Đính, 2005. Hoặc trong các giáo trình, sách chuyên khảo như: 1. Giáo trình luật hình sự Việt Nam( phần chung), TSKH.PGS Lê Văn Cảm(chủ biên), Nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà nội, 2001; 2. Giáo trình luật hình sự Việt Nam(tập 1), Nguyễn Ngọc Hoà (chủ biên), Nhà xuất bản Giáo dục, Hà nội, 2006 ; 4. Luật hình sự Việt Nam (quyển 1- Những vấn đề chung), Đào Trí Úc, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà nội, 2000…. Ngoài ra còn rất nhiều bài viết trên các tạp chí khoa học của TSKH. PGS Lê Cảm như : 1. Luật hình sự Việt Nam trước thế kỷ XV – Tạp chí Dân chủ và pháp luật số 5/1999; 2. Luật hình sự Việt Nam thế kỷ XV đến cuối thế kỷ XIII – Tạp chí dân chủ và pháp luật số 8/1999; hoặc của một số tác giả khác như PGS.TS Hoàng Thị Kim Quế với tham luận “Mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức trong bộ Quốc triều hình luật và những giá trị đương đại” tại hội thảo quốc gia vê Quốc triều hình luật tại Thanh Hóa/2007; TS. Dương Tuyết Miên -Quyết định hình phạt trong Hoàng Việt luật lệ – Tạp chí Luật học số 11/2006 …đề cập đến những vấn đề của pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam. Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Tuy nhiên tất cả các nghiên cứu trên đây của các tác giả mới ở dạng là các bài viết nhỏ hoặc một phần, một mục trong giáo trình, sách chuyên khảo hay sách tham khảo. Còn cho đến nay, trong khoa ho ̣c luật hình sư ̣Việt Nam chưa có một công trình nghiên cứu nào đề cập một cách tương đối sâu sắc, toàn diện các vấn đề về đặc điểm cơ bản nhất của pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam, trên cơ sở đó tìm ra những giá trị pháp lý truyền thống nhằm hoàn thiện luật hình sự Việt Nam đương đại.Việc tiếp tục nghiên cứu sâu sắc hơn và có cái nhìn toàn diện hơn về pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam trong bối cảnh chúng ta đang thực hiện công cuộc cải cách tư pháp, hoàn thiện hệ thống pháp luật là một vấn đề mang tính cấp thiết. Với lý do trên mà tôi đã quyết định lựa chọn đề tài : “Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam: những đặc điểm cơ bản và vấn đề lĩnh hội một số giá trị pháp luật truyền thống” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình.

CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM ĐẾN DỊCH VỤ

===>>> Dịch Vụ Viết Thuê Luận Văn Thạc Sĩ Ngành Luật

2. Phạm vi nghiên cứu

Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam là một phạm trù rộng, phức tạp, có nhiều vấn đề liên quan đến nhiều lĩnh vực khác như : pháp luật phong kiến Việt Nam nói chung, nội dung các văn bản pháp luật phong kiến Việt Nam, các vấn đề chung của lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam, những vấn đề pháp lý truyền thống của dân tộc Việt Nam, vấn đề hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam đương đại trên cơ sở nghiên cứu những giá trị pháp luật truyền thống của dân tộc. Bởi vậy, trong phạm vi luận văn của mình, tôi đã nghiên cứu và giải quyết những vấn đề cơ bản sau:

• Thực trạng pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam qua từng giai đoạn lịch sử, rút ra những đặc điểm nổi bật.
• Hệ thống hoá một số văn bản pháp luật hình sự phong kiến nổi bật, quan trọng, có ý nghĩa khoa học sâu sắc và nội dung các chế định luật hình sự cơ bản.
• Trên cơ sở những nghiên cứu đó, phân tích, đánh giá những giá trị pháp luật hình sự truyền thống trong giai đoạn này có ý nghĩa thế nào đối với pháp luật hình sự Việt Nam đương đại, vận dụng trong quá trình hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam trong giai đoạn tiếp theo.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu. Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Với phạm vi nghiên cứu nêu trên, trong luận văn này, tác giả tập trung vào giải quyết những nhiệm vụ sau:

Phân tích khoa học những đặc điểm cơ bản của pháp luật hình sự dưới các triều đại phong kiến.

2) Khái quát về sự hình thành, phát triển hệ thống các văn bản pháp luật hình sự phong kiến có chứa đựng các quy phạm pháp luật hình sự.

3) Nghiên cứu những chế định luật hình sự quan trọng trong các Bộ luật hình sự phong kiến tiêu biểu, từ đó đưa ra những đánh giá nhất định về ý nghĩa của nó trong giai đoạn lịch sử tương ứng.

Khẳng định và phân tích những giá trị pháp lý truyền thống và việc lĩnh hội chúng trong pháp luật hình sự Việt Nam đương đại nhằm hoàn thiện luật hình sự Việt Nam.

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

Để đạt được những mục đích đã đặt ra, trên cơ sở lý luận là phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, luận văn đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu như phương pháp so sánh, phân tích tài liệu, nghiên cứu lịch sử và phương pháp tổng hợp. Ngoài ra, việc nghiên cứu đề tài còn dựa trên những thành tựu của khoa học kỹ thuật hình sự, xã hội học pháp luật, lịch sử pháp luật trong các công trình của các nhà khoa học trong và ngoài nước.

5. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn và điểm mới về khoa học của luận văn

Ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng của luận văn ở chỗ tác giả đã phân tích làm rõ những đặc điểm cơ bản của pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam suốt một giai đoạn lịch sử kéo dài gần 10 thế kỷ và trên cơ sở đó, rút ra những giá trị pháp luật truyền thống có ý nghĩa quan trọng đối với pháp luật hình sự Việt Nam đương đại, đặc biệt trong giai đoạn tới khi chúng ta tiến hành công cuộc cải cách tư pháp mà vấn đề hoàn thiện pháp luật hình sự là một trong những nhiệm vụ quan trọng.

Ngoài ra, điểm mới của luận văn này, ở chừng mực nhất định có thể khẳng định đây là nghiên cứu chuyên khảo đồng bộ đầu tiên ở cấp độ một luận văn thạc sỹ luật học đề cập riêng đến các đặc điểm của pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam, đồng thời chỉ ra những giá trị pháp luật truyền thống của dân tộc, trên cơ sở đó góp phần vào quá trình hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam hiện nay. Do đó, nó có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo cần thiết cho các cán bộ nghiên cứu khoa học, cán bộ giảng dạy, nghiên cứu sinh, học viên cao học và sinh viên thuộc chuyên ngành tư pháp hình sự.

6. Bố cục của luận văn Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Ngoài phần mở đầu, kết luận, dạnh mục tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm ba chương với kết cấu như sau:

• Chương 1: Các đặc điểm cơ bản của pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XV
• Chương 2: Các đặc điểm cơ bản của pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XV
• Chương 3: Vấn đề lĩnh hội những giá trị pháp luật hình sự truyền thống trong quá trình hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam đương đại.

CHƯƠNG 1 CÁC ĐẶC ĐIỂM CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ PHONG KIẾN VIỆT NAM TỪ THẾ KỶ X ĐẾN THẾ KỶ XV

1.1. Pháp luật hình sự dưới các triều đại Ngô, Đinh, Tiền Lê (trước thế kỷ XI)

Thời kỳ này bắt đầu từ năm 939 khi Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng và xưng vương, đóng đô ở Cổ Loa – đây là sự kiện đánh dấu việc ra đời nhà nước phong kiến Việt Nam độc lập tự chủ đầu tiên, không những đã là thực tế mà còn được khẳng định cả trên danh nghĩa và pháp lý. Chấm dứt thời kỳ Bắc thuộc kéo dài hơn một nghìn năm ở nước ta (từ năm 207TCN – 939). Triều Ngô bắt đầu từ Ngô Quyền, qua Ngô Xương Văn và Ngô Xương Xí, truyền được ba đời, kéo dài 26 năm.

Sau khi Ngô Quyền mất (năm 944), năm 945 Dương Tam Kha (em vợ Ngô Quyền, con của Dương Đình Nghệ) đã tiếm ngôi và xưng là Bình Vương, việc này đã dẫn đến tình trạng nổi loạn cát cứ của 12 lãnh chúa địa phương vào cuối thời nhà Ngô, nước ta rơi vào nạn mà sử sách gọi là loạn 12 sứ quân suốt hơn 20 năm (944 – 967). Sau đó, Đinh Bộ Lĩnh đã dẹp tan nạn cát cứ, thống nhất giang sơn về một mối, lên ngôi Hoàng đế, đặt Quốc hiệu là Đại Cồ Việt, lập lên Nhà Đinh, tồn tại 12 năm (968 – 980), trải qua 2 đời vua là Đinh Tiên Hoàng (968 – 979) và Đinh Phế Đế (979).

Nhà Tống bên Trung Quốc nghe tin Đinh Tiên Hoàng mất và Phế Đế còn nhỏ tuổi, muốn thừa cơ đem quân sang lấy nước ta. Vì sự nghiệp bảo vệ nền độc lập dân tộc và vì quyền lợi của giai cấp thống trị, Thái Hậu Dương Vân Nga cùng tướng sĩ và một số quan lại đã tôn Thập Đạo tướng quân Lê Hoàn lên làm vua (năm 980), vẫn đặt tên nước là Đại Cồ Việt. Triều đại Tiền Lê tồn tại trong 29 năm (980 – 1009), trải qua 3 đời vua : Lê Đại Hành (980 – 1005), Lê Long Việt (1005) và Lê Long Đĩnh (1005 – 1009).

Do hoàn cảnh lịch sử trong giai đoạn này nên hoạt động lập pháp dưới các triều đại phong kiến Việt Nam đầu tiên này vẫn chưa được chú trọng và hiện có rất ít sử liệu còn ghi chép lại về pháp luật Việt Nam nói chung và pháp luật hình sự nói riêng giai đoạn này, chủ yếu được biết đến rất ít qua Đại việt sử ký toàn thư, còn phần Hình luật chí trong Lịch triều hiến chương loại chí lại không đề cập đến pháp luật thế kỷ X. Việc nghiên cứu sự hình thành của luật hình sự phong kiến Việt Nam trong giai đoạn này cho thấy những đặc điểm cơ bản sau đây:

1.1.1. Thực trạng pháp luật Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Dưới thời nhà Ngô, hiện không có nguồn tài liệu nào cho thấy về việc ban hành pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng mà trong Đại Việt sử ký toàn thư chỉ ghi nhận, năm 950, khi đem quân đi đánh thôn Đường, Ngô Xương Văn bảo với hai viên chỉ huy sứ Dương Cát Lợi và Đỗ Cảnh Thạch rằng “ Đức của tiên vương ta thấm khắp lòng dân, phàm chính lệnh ban ra không ai không vui lòng nghe theo”(Theo Đại Việt sử ký toàn thư, ngoại kỷ toàn thư 5), điều này chỉ cho thấy dưới triều đại Nhà Ngô cũng đã bắt đầu có những quy định pháp luật nhưng nội dung, hình thức của “chính lệnh” như thế nào thì không được ghi nhận.

Dưới triều đại Nhà Đinh, theo các nguồn sử liệu còn lưu lại thì có thể nhận thấy rằng, việc quy định hành vi nào là tội phạm và áp dụng hình phạt nào tương ứng đều tùy ý của Vua hay các viên quan đứng đầu khu vực, chẳng hạn dưới triều Đinh Vua (chỉ Đinh Tiên Hoàng) muốn lấy uy thế để ngự trị thiên hạ mới đặt vạc dầu lớn ở sân triều, nuôi hổ dữ ở trong cũi, hạ lệnh rằng : người nào trái phép sẽ phải chịu tội bỏ vào vạc dầu nấu hay cho hổ ăn, mọi người sợ không dám trái”(Theo Trương Hữu Quýnh trong Đại cương lịch sử Việt Nam, T1, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2005). Sở dĩ thời kỳ này Đinh Tiên Hoàng áp dụng cách thức thi hành hình phạt khủng khiếp đối với người phạm tội nhằm đe dọa các lực lượng cát cứ vũ trang còn tàn dư chống đối lại nhà Đinh, giữ vững sự ổn định đất nước và quyền lực tập trung của triều đình. Trong Việt Nam sử lược, Trần Trọng Kim cũng nhận định : “Hình luật uy nghiêm như thế thì cũng quá lắm, nhưng nhờ có những hình luật ấy thì dân trong nước mới dần dần được yên”. Tuy nhiên việc ban hành pháp luật dưới triều Đinh không được lịch sử đề cập tới, tương tự dưới triều Ngô.

Thời Tiền Lê, nhà vua thường tùy tiện xét xử, vua Lê Đại Hành vẫn giữ nguyên hình phạt và cách thức thi hành các hình phạt dưới triều Đinh. Đại Việt sử ký toàn thư ghi nhận: Theo sứ nhà Tống là Tống Cảo thì cách xử tội của vua Lê Đại Hành như sau: “ Tả hữu có lỗi nhỏ cũng giết đi hoặc đánh từ 100 đến 200 roi, bọn giúp việc ai hỏi có điều gì trái ý cũng đánh 30 hay 50 roi, truất làm tên gác cổng khi hết giận lại gọi về làm chức cũ”. Năm 1002, vua Lê “định luật lệnh”, tiếc rằng sách xưa không còn nên không có thông tin cụ thể. Thời vua Lê Long Đĩnh áp dụng những cách thức thi hành hình phạt tàn bạo hơn, Đại Việt sử ký toàn thư có đoạn viết “ Vua tính hiếu sát, phàm người bị hành hình, hoặc sai lấy cỏ gianh quấn vào người mà đốt để cho lửa cháy gần chết, hoặc sai kép hát người nước Tống là Lâm Thủ Tâm lấy dao ngắn dao c ùn xẻo từng mảnh để cho không được chết chóng, người ấy đau đớn kêu gào thì Thủ Tâm nói đùa rằng “nó không quen chịu chết”, Vua cả cười. Đi đánh dẹp bắt được tù thì giải đến bờ sông, khi nước triều rút, sai người làm lao dưới nước, dồn cả vào trong ấy, đến khi nước triều lên, ngập nước mà chết; hoặc bắt trèo lên ngọn cây cao rồi chặt gốc cho cây đổ, người rơi xuống chết…”.

Với những ghi chép lịch sử trên, có thể nhận định rằng hình pháp thời Ngô, Đinh và Tiền Lê tuy được ghi nhận rất ít ỏi trong sử sách nhưng nhìn chung là rất hà khắc và tàn bạo, đây là đặc điểm chung của hầu hết các quốc gia thời cổ trung đại nhằm ổn định trật tự xã hội, chống lại các thế lực chống đối và giữ vững vương quyền, đặc biệt ở Đại Việt lúc bấy giờ khi mà Nhà nước phong kiến non trẻ mới được thành lập, vấn đề thống nhất đất nước, chống lại tình trạng cát cứ, ổn định xã hội còn nhiều khó khăn nên việc vua Đinh Tiên Hoàng hay Lê Đại Hành áp dụng chính sách pháp luật hà khắc chỉ là nhằm mục đích thị uy, trừng trị những thế lực chống đối và xác lập tổ chức bộ máy Nhà nước chứ không áp dụng cho toàn dân. Việc xét xử ở Trung ương chủ yếu do vua định đoạt, còn ở các địa phương thì do các quan trông coi quyết định.

1.1.2. Hình thức pháp luật Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Cho đến nay, chưa có nguồn sử liệu nào khẳng định một cách chắc chắn rằng việc áp dụng pháp luật của Nhà nước phong kiến Việt Nam giai đoạn chúng ta đang nghiên cứu có dựa trên luật thành văn hay không? Đây là một vấn đề lý luận cần được nghiên cứu làm sáng tỏ. Tuy nhiên, dựa trên những nguồn sử liệu mà chúng ta có hiện nay có thể thấy rằng, thời kỳ này, người Việt đã tiếp thu chữ Hán từ thời Bắc thuộc, đến thế kỷ thứ X, tầng lớp đông đảo người biết chữ Hán chính là vua quan, quý tộc, sư sãi, nho sỹ, đồng thời trong sử sách có đôi chỗ nói đến hiện tượng vua “chính lệnh ban ra”, “định luật lệ”, “xuống chiếu”… Điều này cho thấy, rất có thể trong giai đoạn này pháp luật thành văn đã hình thành, đặc biệt là dưới triều Tiền Lê thì có thể khẳng định pháp luật thành văn đã được hình thành, trong Đại Việt sử ký toàn thư có viết “năm 1002, vua Lê định luật lệnh”. Ngoài ra, vào thời kỳ này pháp luật thành văn đã được sử dụng tại Trung Hoa phong kiến, cho nên chính quyền phong kiến Việt Nam giai đoạn này hoàn toàn có điều kiện áp dụng kinh nghiệm lập pháp của họ để áp dụng vào nước ta.

1.1.3. Việc áp dụng pháp luật hình sự của đế chế Trung Hoa phong kiến ở Việt Nam thời kỳ này.

Mặc dù hiện nay chưa có nguồn sử liệu nào khẳng định việc áp dụng bộ luật nhà Đường (năm 653) của nhà nước phong kiến Việt Nam trong giai đoạn này, nhưng qua những diễn biến lịch sử trước thế kỷ thứ XI, có thể nhìn nhận rằng, trước khi Nhà nước phong kiến độc lập tự chủ Việt Nam đầu tiên được thành lập, nước ta đã trải qua hàng nghìn năm Bắc thuộc, đã chịu ảnh hưởng rất lớn của chính sách đô hộ của đế chế Trung Hoa phong kiến, trong đó có việc bị áp dụng những quy định pháp luật nói chung và chính sách hình sự nói riêng của chính quyền đô hộ, đồng thời sau khi giành được độc lập, do hoàn cảnh lịch sử của Đại Việt lúc đó phải xây dựng và bảo vệ chính quyền trong điều kiện đất nước còn nhiều rối ren nên việc xây dựng hệ thống pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng trong giai đoạn lịch sử này vẫn chưa được Nhà nước phong kiến Việt Nam dưới các triều đại Ngô, Đinh, Tiền Lê quan tâm. Trong khi đó, trong giai đoạn này Bộ luật nhà Đường của đế chế Trung Hoa lại có ảnh hưởng rất lớn đến các quốc gia trong khu vực như Nhật Bản, Triều Tiên. Điều này giúp chúng ta đưa ra giả thiết rằng, trong giai đoạn này những người cầm quyền nhà nước phong kiến Việt Nam có thể áp dụng các đạo luật của đế chế trung Hoa thời nhà Đường. Như Giáo sư Insun Yu đã kết luận trong chuyên đề Những hệ thống luật pháp truyền thống ở Trung Quốc, bán đảo Triều Tiên và Việt Nam : “Hệ thống pháp luật phong kiến ở bán đảo Triều Tiên và Việt Nam (Đại Việt, Đại Nam) chịu ảnh hưởng của pháp luật Trung Quốc, cụ thể là luật nhà Đường…” Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

1.2. Pháp luật hình sự dưới triều Lý (1009 – 1225)

Ngày 2 tháng 11 năm Kỉ Dậu, tức ngày 21 tháng 11 năm 1009, được các thế lực phật giáo đứng đầu là sư Vạn Hạnh cùng các triều thần ủng hộ, Lý Công Uẩn lên ngôi hoàng đế, đặt tên nước là Đại Việt, niên hiệu Thuận Thiên, lập nên nhà Lý. Nhà Lý tồn tại 215 năm với 9 đời vua: Lý Thái Tổ (1010 – 1028), Lý Thái Tông (1028 – 1054), Lý Thánh Tông (1054 – 1072), Lý Nhân Tông (1072 – 1127), Lý Thần Tông (1128 – 1138), Lý Anh Tông (1138 – 1175), Lý Cao Tông (1176 – 1210), Lý Huệ Tông (1211 – 1225), Lý Chiêu Hoàng (1225). Dưới triều nhà Lý, việc soạn thảo, xây dựng hệ thống pháp luật rất được coi trọng. Nghiên cứu hệ thống pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng giai đoạn này, chúng ta có thể nhận thấy những đặc điểm cơ bản của pháp luật hình sự dưới triều Lý như sau:

1.2.1. Về giá trị của pháp luật hình sự.

Dưới triều Lý, giá trị của pháp luật hình sự được đánh giá rất cao vì các kiến thức về pháp luật hình sự được coi là điều kiện cần thiết khi thi tuyển vào các chức quan làm việc trong Bộ máy Nhà nước phong kiến (Ba môn thi bắt buộc là hình luật, viết chữ và toán). Việc soạn thảo, ban hành các văn bản pháp luật hình sự rất được những nhà cầm quyền triều Lý quan tâm, chúng ta có thể tìm hiểu vấn đề này khi nghiên cứu về hệ thống các văn bản pháp luật hình sự được ban hành trong thời kỳ này.

1.2.2. Hệ thống các văn bản pháp luật hình sự

1.2.2.1. Xây dựng bộ luật thành văn đầu tiên

Để củng cố quyền lực của triều đình Nhà Lý và ổn định xã hội, năm 1042, Lý Thái Tông sai trung thư sảnh sửa định luật lệ, chia môn loại, biên ra điều khoản, lập ra Hình thư. Về việc ra đời bộ Hình thư, Đại Việt sử ký toàn thư, bản kỷ toàn thư 2 ghi: “Ban Hình Thư. Trước kia việc kiện tụng trong nước phiền nhiễu, quan lại giữ luật pháp câu nệ luật văn, cốt làm cho khắc nghiệt thêm, thậm chí nhiều người bị oan uổng quá đáng. Vua lấy làm thương xót, sai trung thư san định luật lệnh, châm chước cho thích ứng với thời thế, chia ra môn loại, biến thành điều khoản, làm thành sách hình thư của một triều đại để cho người xem dễ hiểu. Sách làm xong xuống chiếu ban hành, dân lấy làm tiện. Đến đây phép xử án được bằng thẳng rõ ràng”.

Theo Lê Quý Đôn trong Đại Việt thông sử (Nghệ Văn Chí) và Phan Huy Chú trong Lịch triều hiến chương loại chí (Văn tịch chí) thì Bộ Hình thư có 3 quyển, sau thời kỳ phá hủy văn hóa của nhà Minh nay đã thất truyền. Đây là bộ luật thành văn đầu tiên của nước ta, đánh dấu một thành tựu to lớn trong lịch sử pháp luật Đại Việt.

1.2.2.2. Các Văn bản pháp luật đơn hành – các đạo, chiếu, lệnh. Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Ngoài Bộ Hình thư, dưới triều Lý còn ban hành nhiều đạo, chiếu, lệnh quy định các vấn đề về hình sự đã được sử cũ ghi lại, theo thống kê của Phan Đăng Thanh, Trương Thị Hòa trong “ Lịch sử các định chế chính trị và pháp quyền Việt Nam, NXB Chính trị Việt Nam, 1995 và trong Đại Việt Sử Ký Toàn thư, bản kỷ toàn thư 2, 3, 4, bản dịch điện tử, wikipedia tiếng Việt, chúng ta có thể kể đến những văn bản pháp luật hình sự đơn hành trong giai đoạn này như:

Đời Lý Thái Tổ: a) Chiếu về việc vua đích thân giải quyết khiếu kiện của dân năm 1010; b)Lệnh xử phạt binh lính cướp của dân (1028), ai cướp bóc của dân thì bị chém;

Đời Lý Thái Tông: a) Chiếu 1040 quy định phàm nhân dân trong nước ai có việc kiện tụng gì đều giao cho Khai Hoàng Vương xử đoán rồi tâu lên, lại cho lấy điện Quảng Vũ làm nơi Vương xử kiện; b) Chiếu (1042): Mùa hạ, tháng 5 xuống chiếu rằng các quan chức đô (chỉ huy quân cấm vệ) mà bỏ trốn thì phạt 100 trượng, thích vào mặt 50 chữ và xử tội đồ. Quân sĩ trước bị tội đồ nếu trốn vào núi rừng và đồng nội cướp của người thì xử 100 trượng, thích vào mặt 30 chữ. Người coi giữ trấn trại mà bỏ trốn cũng phải tội như thế; c) Chiếu (1042) về việc kẻ nào ăn trộm trâu của công thì xử phạt 100 trượng, một con phạt thành hai con; d) Chiếu 9/1042 quy định phạt đánh 50 trượng những người vắng mặt trong buổi hội thề; e)Chiếu(1042) về việc kẻ nào ban đêm vào nhà gian dâm với vợ người ta bị chủ nhà đánh chết ngay lúc bấy giờ thì người chủ đó vô tội; f) Chiếu (11/1042) cho phép người già từ 70 tuổi trở lên, 80 tuổi trở xuống, trẻ em từ 10 tuổi trở lên, 15 tuổi trở xuống và những người ốm yếu cho đến các thân thuộc nhà vua từ hạng Đại công (để tang 9 tháng) trở lên nếu phạm tội thì cho chuộc bằng tiền, nếu phạm tội thập ác thì không theo lệ này; g) Chiếu về việc thu thuế (1042), cho phép người thu thuế được thu thêm 1/10 gọi là “hoành đầu”, lấy qua số đó bị xử phạt theo tội ăn trộm. Người tố cáo được tha lao dịch cho cả nhà 3 năm. Nếu quản giáp, chủ đô và người thu thuế thông đồng thu quá lệ thì cũng phải tội; h) Tháng 2/1043 xuống chiếu quy định cứ 3 người thành 1 bảo cùng chịu tội nếu có một người chứa giấu hoàng nam làm đầy tớ; i) Chiếu 8/1043, kẻ nào đem bán hoàng nam trong dân gian làm gia nô cho người ta, đã bán rồi thì đánh 100 trượng, thích vào mặt 20 chữ, chưa bán mà đã làm việc cho người thì cũng đánh trượng như thế, thích vào mặt 10 chữ, người nào biết chuyện mà cũng mua thì xử giảm một bậc; k) Chiếu (10/1043) xử phạt quân sĩ bỏ trốn, trốn quá 1 năm xử phạt 100 trượng, thích vào mặt 50 chữ, chưa đến một năm thì xử theo mức tội nhẹ, quay lại thì cho về chỗ cũ. Quân sĩ không theo xa giá xử 100 trượng, thích vào mặt 10 chữ; l) Chiếu(12/1043) về việc kẻ nào ăn cướp lúa má và tài vật của dân đã thành xử 100 trượng, chưa thành mà có gây thương tích xử tội lưu; m) Chiếu (1044) về tội tham nhũng : Ai ở Quyến Khố Ty (kho lúa) nhận riêng 1 thước lụa bị phạt 100 trượng, từ 1 tấm trở lên thì phạt trượng theo tấm, 10 năm khổ sai và Chiếu cấm các quan coi ngục không được sai tù làm việc riêng, vi phạm bị phạt 100 trượng, thích chữ vào mặt và giam vào nhà lao.

Đời vua Lý Thánh Tông: a) Chiếu (1117) cấm lạm sát trâu bò : kẻ mổ trộm trâu thì chồng bị phạt 80 trượng, đồ làm khao giáp(phục vụ trong quân đội), vợ bị xử 80 trượng, đồ làm tang thất phụ và bồi thường trâu, láng giềng biết mà không tố cáo phạt 80 trượng; b) Chiếu (1122) quy định các nhà quyền quý giữ lại những tên trộm đã bị bắt cũng bị coi là không nộp quan thì bị phạt 80 trượng; c) Chiếu(1123) cấm giết trâu, 3 nhà làm 1 bảo, ai làm trái bị chiếu theo luật hình; d) Chiếu(1125) quy định đánh chết người phạt 100 trượng, thích vào mặt 50 chữ, đồ làm khao giáp.

Đời Vua Lý Thần Tông: a) Chiếu(1128) về việc bảo đảm an ninh trật tự cho dân chúng trong hương ấp, không được che giấu cho kẻ trộm cướp trốn tránh, kẻ đánh nhau, giết người; b) Chiếu(5/1128) quy định việc kiện đã được các triều vua trước xử rồi thì không được xử lại; Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Đời Vua Lý Anh Tông : a) Chiếu (1142) quy định 3 nhà làm một bảo kiểm soát lẫn nhau, không ai được mổ trâu bò, nếu có việc cúng tế phải tâu xin được chỉ rồi mới cho mổ, làm trái thì bị tội nặng, láng giềng không tố cáo bị cùng tội; b) Chiếu (9/1143), xuống chiếu rằng các nhà quyền thế ngoài đầm ao của mình không được ngăn cấm xằng bậy, làm trái thì có tội; c) Chiếu (1145), quy định những người tranh nhau ruộng ao, của cải không được nhờ cậy nhà quyền thế, làm trái đánh 80 trượng, xử tội đồ; d) Chiếu (1150) cấm bọn hoạn quan không được tự tiện vào trong cung, ai phạm thì bị tội chết, nếu canh giữ không cẩn thận dể người khác vào cung cũng bị tội như thế. Cấm các quan trong triều không được đi lại với các nhà vương hầu. Trong cung cấm không được hội họp nhau năm, ba người để bàn luận, chê bai, ai phạm thì trị tội. Kẻ nào đi lại bên ngoài phía đầu hành lang chứa khí giới của Đô Phụng Quốc Vệ bị xử 80 trượng, bị tội đồ; đi vào hành lang ấy bị xử tử. Lính Phụng Quốc Vệ ở trong hành lang ấy phải có chiếu chỉ mới được cầm khí giới, nếu không có chiếu chỉ mà tự tiện mang khí giới đi quá ra phía ngoài phía đầu hành lang thì bị xử tử; e) Chiếu (1162) cấm tự hoạn, vi phạm bị xử phạt 80 trượng, thích 23 chữ vào tay trái;

Sự ra đời của Hình Thư và các luật lệnh khác dưới triều Lý đã đánh dấu bước phát triển trong pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng, điều chỉnh các quan hệ khác nhau của đời sống xã hội nhằm bảo vệ trật tự xã hội phong kiến, quyền lực của giai cấp thống trị và ở chừng mực nhất định đã phản ánh thực tiễn xã hội Việt Nam phong kiến lúc bấy giờ, tạo những tiền đề đầu tiên cho sự hình thành nền lập pháp truyền thống của dân tộc.

1.2.3. Những quy định chủ yếu trong pháp luật hình sự dưới triều Lý Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

1.2.3.1. Một số nguyên tắc chung của pháp luật hình sự

Nguyên tắc mọi vi phạm pháp luật đều được trừng trị bằng hình phạt. Đây là một đặc điểm chung của pháp luật phong kiến, các vi phạm trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội cũng đều bị trừng trị bằng chế tài hình sự. Do việc không phân chia hệ thống pháp luật thành các ngành luật như trong pháp luật hiện đại, nên các vi phạm trong các lĩnh vực pháp luật khác nhau ngoài hình sự (vi phạm pháp luật hành chính, dân sự, hôn nhân gia đình…) đều được gọi chung là bị “xử tội”.

Nguyên tắc chuộc tội bằng tiền, nguyên tắc này được áp dụng đối với một số chủ thể (người già, người bị ốm đau, bệnh tật, trẻ em) và đối một số loại tội(trừ tội thập ác) – chiếu 11/1042; chiếu (1071) quy định tiền chuộc tội theo thứ bậc khác nhau. Đây là nguyên tắc nhân đạo mang tính truyền thống của pháp luật hình sự Việt Nam mà các triều đại phong kiến Việt Nam sau này đều lĩnh hội tiếp thu trong quá trình xây dựng và áp dụng pháp luật hình sự.

Nguyên tắc truy cứu trách nhiệm hình sự liên đới (ví dụ như chiếu 2/1043, chiếu 1117, 1123…), nguyên tắc này dựa trên cơ sở quan hệ huyết thống và quan hệ hôn nhân gia đình, theo đó nếu người gia trưởng trong gia đình phạm tội thì vợ con có thể bị tội theo…

1.2.3.2. Hình phạt Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Dưới triều Lý đã bắt đầu hình thành hệ thống hình phạt tương đối cụ thể và có hệ thống, bao gồm:

Ngũ hình: hệ thống ngũ hình có lẽ được quy định trong bộ Hình Thư (hiện không còn tài liệu ghi nhận nội dung), nhưng trong các chiếu lệnh cũng có đề cập đến. Ngũ hình thời kỳ này là hệ thống ngũ hình được lĩnh hội từ pháp luật nhà Đường (618 – 907), gồm: xuy, trượng, đồ, lưu, tử. Tuy nhiên, do sử liệu về Hình Thư không còn nên về nội dung của ngũ hình giai đoạn này không được cụ thể (từng bậc của ngũ hình và việc áp dụng ngũ hình) mà chỉ được nhắc đến trong các chiếu, lệnh được ban ra như: xử tội đồ, tội lưu, tội tử…

Các hình phạt khác: thích chữ vào thân thể được coi là hình phạt phụ được áp dụng phổ biến đối với nhiều loại tội (chiếu 1042, 1043, 1044 …)

Nhìn chung hệ thống hình phạt dưới triều Lý rất hà khắc, đặc biệt là khi áp dụng đối với những tội chống đối, người phạm tội hoặc bị cắt thịt, róc xương ở chợ, hoặc bị đưa lên ngựa gồ – tức là bị đóng vào một tấm ván đưa đi bêu chợ, sau đó mới đem tùng xẻo, hoặc bị chặt hết chân tay… Chẳng hạn, “Năm 1035, Định Thắng đại tướng là Nguyễn Khánh cùng với đô thống Đàm Toái Trạng, nhà sư họ Hồ và các em vua là bọn Thắng Cán, Thái Phúc toan đoạt ngôi vua, Nguyễn Khánh và nhà sư họ Hồ đều bị cắt thịt róc xương ở chợ Tây”(Theo Trương Hữu Quýnh trong Đại Cương lịch sử Việt Nam, T1, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2005).

1.2.3.3. Tội phạm

Nghiên cứu các đạo, chiếu và các vụ việc được ghi trong sử cũ cho thấy pháp luật dưới triều Lý quy định các loại tội phạm sau:

• Tội thập ác: được đề cập trong Chiếu 11/1042, nhưng tài kiệu pháp luật thời kỳ này không cho biết nội dung cụ thể của nhóm tội này dưới triều Lý. Đây là nhóm tội có nguồn gốc bên Trung Quốc, và thời kỳ này pháp luật Trung Hoa phong kiến rất phát triển và được rất nhiều các quốc gia Á Đông tiếp thu, do vậy việc triều Lý áp dụng những nội dung của nhóm tội này theo pháp luật Trung Hoa là điều có thể xảy ra. Tuy nhiên, do Bộ Hình Thư bị thất truyền nên việc nghiên cứu chế định này dưới triều Lý không còn tài liệu.
• Nhóm tội cấm vệ: bao gồm những hành vi liên quan đến việc bảo vệ cung cấm (Chiếu 1060, 1150)
• Nhóm tội về chức vụ như Chiếu 1044 về tội tham nhũng.
• Nhóm tội về quân sự: quy định về các tội phạm liên quan đến những người làm trong quân ngũ như Chiếu 1042, Chiếu 10/1043… Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.
• Nhóm tội xâm phạm tính mạng, sức khoẻ con người : như tội giết người, tội đánh người : Chiếu 1125 về tội đánh chết người, Chiếu 1142, Chiếu 1129…

6) Nhóm tội trộm cướp, trộm cắp: Chiếu 1142. 1129…

Thời kỳ này các nhà làm luật đã bắt đầu có sự phân biệt giữa vô ý phạm tội và cố ý phạm tội, như chiếu 1043 về mua bán hoàng nam: người biết mà vẫn mua xử giảm một bậc; bắt đầu có khái niệm về đồng phạm, về trách nhiệm hình sự liên đới (Chiếu 2/1043 quy định cứ 3 người thành một bảo cùng chịu tội nếu có một người chứa giấu Hoàng nam làm đầy tớ).

1.2.3.4. Quy định về tha miễn hình phạt

Trước Triều Lý, nghiên cứu các tài liệu trong sử cũ cho thấy các quy định về tha miễn hình phạt chưa được đề cập đến trong pháp luật phong kiến Việt Nam. Trong Đại Việt sử ký toàn thư, bản kỷ toàn thư 3 chỉ ghi nhận năm 1129, Lý Thần Tông xuống chiếu tha cho những người phạm tội trong nước, sử thần Ngô Sĩ Liên bình luận: “Nhân Tông thường nhân việc mở hội mà tha cho người có tội, là không phải lẽ, còn như vua Thần Tông thì không có việc gì mà cũng tha bổng, phàm người có tội phạm pháp, có kẻ nặng, người nhẹ năm bậc hình phạt, có trên có dưới sau lại tha bổng được”.

1.2.4. Sự lĩnh hội pháp luật hình sự Trung Hoa phong kiến

Trong giai đoạn này, hai bộ luật của Trung Hoa phong kiến là Bộ luật nhà Đường (năm 653) và Bộ luật nhà Tống (năm 936) có ảnh hưởng rất lớn đến pháp luật của các quốc gia lân cận, trong đó có Việt Nam. Dưới Triều Lý, rất nhiều các quy định pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng được hình thành trên cơ sở lĩnh hội những quy định trong hai bộ luật này của nhà nước Trung Hoa phong kiến, chẳng hạn như : Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Chế định ngũ hình: Ngũ hình được quy định trong pháp luật hình sự triều Lý là hệ thống ngũ hình cổ điển của pháp luật Trung Hoa phong kiến từ thời nhà Đường với năm hình phạt: xuy, trượng, đồ, lưu, tử. Tuy nhiên khi lĩnh hội vào điều kiện Việt Nam có lẽ đã có sự cải biến về nội dung cho phù hợp với tình hình kinh tế – xã hội của Đại Việt lúc đó, tuy nhiên sự lĩnh hội như thế nào và có sự khác biệt ra sao so với pháp luật Trung Hoa phong kiến thì do sự thất truyền của Bộ Hình Thư mà hiện nay không có sử liệu để nghiên cứu.

Chế định về tội phạm: quy định về nhóm tội thập ác có nguồn gốc từ thời nhà Tề Trung Quốc (479-502), sau đó được quy định rõ và đầy đủ hơn trong luật nhà Tùy, nhà Đường. Dưới triều Lý nhóm tội này lần đầu tiên được nhắc đến trong Chiếu 1042 về chuộc tội bằng tiền nhưng không rõ nội dung. Theo tác giả Trương Hữu Quýnh, Nguyễn Đức Nghinh dưới thời nhà Lý các tội thập ác là: 1. Mưu phản; 2.Mưu đại nghịch: phá hủy cung, lăng , miếu; 3. Mưu loạn : theo giặc; 4.ác nghịch: đánh giết ông,bà,cha,mẹ; 5. Bất đạo: giết người vô tội; 6. Đại bất kính: lấy trộm đồ dùng của vua, làm giả ấn tín; 7.Bất hiếu: chửi mắng ông, bà, cha mẹ; 8.Bất mục: mưu giết người hay bán người thân; 9.Bất nghĩa: giết trưởng quan, thầy học; 10. Nội loạn.

Nhìn chung, pháp luật hình sự dưới triều Lý bắt đầu có bước phát triển so với thời kỳ trước, do trong giai đoạn này Nhà nước phong kiến Đại Việt đã bắt đầu có bước ổn định hơn so với giai đoạn trước. Triều Lý đã bắt đầu có sự chăm lo đến đời sống pháp luật nói chung nhằm ổn định xã hội. Nếu so sánh với giai đoạn trước dưới triều Ngô, Đinh, Tiền Lê thì giai đoạn này sử sách vẫn còn lưu giữ được một số ít thông tin cho thấy sự phát triển bước đầu của một nền văn hóa pháp lý nói chung, pháp luật hình sự nói riêng, tạo cơ sở đầu tiên cho những giá trị pháp luật truyền thống của dân tộc sẽ được kế thừa, phát triển rực rỡ trong các triều đại phong kiến sau này và cả trong pháp luật hình sự đương đại.

1.3. Pháp luật hình sự dưới triều Trần (1225- 1400). Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Vào cuối thời nhà Lý, chính quyền trung ương suy yếu, nhiều thế lực phong kiến địa phương trỗi dậy. Trong cuộc tranh giành quyền lực giữa các phe phái phong kiến thế lực họ Trần dần phát triển và trở thành lực lượng mạnh nhất khống chế được triều Lý đang hấp hối. Năm 1225, dưới sự sắp xếp của Trần Thủ Độ, Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh tự Trần Thái Tông, lập nên triều đại nhà Trần, vẫn giữ quốc hiệu Đại Việt. Triều Trần tồn tại được 175 năm (từ 1225 đến 1400) với 12 đời vua: Trần Thái Tông (1225 – 1258), Trần Thánh Tông (1258 – 1278), Trần Nhân Tông (1279 – 1293), Trần Anh Tông (1293 – 1314), Trần Minh Tông (1314 -1329), Trần Hiến Tông (1329 – 1341), Trần Dụ Tông (1341-1369), Trần Nghệ Tông (1370 – 1372), Trần Duệ Tông (1372 – 1377), Trần Phế Đế (1377 – 1388), Trần Thuận Tông (1388 – 1398), Trần Thiếu Đế (1398 – 1400).

Dưới triều nhà Trần, hoạt động lập pháp được triển khai khá mạnh mẽ và được chú trọng. Việc nghiên cứu pháp luật dưới triều Trần cho chúng ta thấy những đặc điểm của pháp luật hình sự triều Trần như sau:

1.3.1. Hệ thống các văn bản pháp luật hình sự

Trong thời kỳ này điểm nổi bật nhất là việc ban hành hai bộ luật dưới đời vua Trần Thái Tông và Trần Dụ Tông trong đó có bao gồm các quy định pháp luật hình sự: Bộ Quốc Triều Thông Chế (còn gọi là Quốc triều hình luật) ban hành năm 1230 gồm 20 quyển dưới thời vua Trần Thái Tông và Bộ Hình Thư năm 1341 dưới thời vua Trần Dụ Tông. Nói về sự kiện này trong Đại Việt sử ký toàn thư, bản kỷ toàn thư 5 và 7 có ghi: “Canh Dần, mùa xuân, tháng 3(1230), khảo xét các luật lệ của triều trước, soạn thành Quốc Triều Thống Chế và sửa đổi hình luật lễ nghi, gồm 20 quyển” và “Tân Tỵ, 1341, sai Trương Hán Siêu, Nguyễn Trung Ngạn làm biên soạn bộ Hoàng Triều đại điển và khảo soạn bộ Hình Thư để ban hành”(tuy nhiên việc có ban hành Bộ Hình Thư này sau đó không lại không được nhắc đến trong Đại Việt Sử ký toàn thư và trong Lịch Triều Hiến Chương loại chí thì không đề cập đến việc dưới Triều Trần có ban hành Bộ Hình Thư năm 1341). Cũng như Bộ Hình Thư dưới Triều Lý, hai Bộ luật này cũng không còn, hiện sử sách chỉ chép lại về việc cho soạn thảo, ban hành hai bộ luật này còn về nội dung của chúng thì hiện không có nguồn sử liệu nào ghi nhận. Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Ngoài hai bộ luật này, dưới triều nhà Trần còn ban hành một số văn bản pháp luật đơn hành điều chỉnh các quan hệ pháp luật hình sự (được ghi lại trong Đại Việt sử ký toàn thư), cụ thể như:

1)Vua Trần Thái Tông, ban hành các chiếu: a) Chiếu (1230) quy định tội đồ có các mức khác nhau: Loại bị đồ làm Cảo điền hoành thì thích vào mặt 6 chữ, cho ở Cảo xá, cày ruộng công mỗi người 3 mẫu, mỗi năm nộp 300 thăng thóc; Loại bị đồ làm Lao thành binh thì thích vào cổ 4 chữ, bắt dọn cơ ở Phượng Thành, thành Thăng Long, lệ vào quân tứ sương; b) Chiếu (1224) quy định cách thức thi hành các luật hình; c) Chiếu(1244), định các cách thức về luật hình; d) Chiếu (1250), các việc kiện tụng đã thành án, phải cùng quan thẩm hình viện xem xét định tội;

2) Vua Trần Nhân Tông: Chiếu (1289) về việc trị tội những kẻ hàng giặc, chỉ quân lính và dân thường được miễn tội chết nhưng bắt chở gỗ đá, xây dựng cung điện, quan viên hàng giặc thì tuỳ tội nặng nhẹ mà xét xử; xử tội đồ quân dân hai hương Ba Điểm và Bàng Hà làm thành một binh, không được làm quan;

• Vua Trần Anh Tông: a) Chiếu (1298) cấm chữ huý của một số đại vương, vương; b) Chiếu (1304) quy định khi áp tay vào giấy tờ hình án thì dùng hai đốt ngón tay vô danh bên trái;
• Vua Trần Minh Tông: a) Chiếu (1315) cấm tố cáo người thân trong gia đình; cấm cha con, vợ chồng và gia nô không được tố cáo nhau; b) Lệnh (1324) cấm tiền kẽm;
• Vua Trần Dụ Tông: Chiếu (1360) bắt gia nô của vương hầu, công chúa phải thích chữ vào trán nếu không bị coi là giặc cướp, nếu lớn thì trị tội, bé sung công.
• Vua Trần Duệ Tông: Chiếu (1374) cấm không được bắt chước lối phục sức và tiếng nói của người nước ngoài.
• Vua Trần Thuận Tông: Chiếu (1397) cho phép chuộc tội bằng ruộng.
• Vua Trần Thiếu Đế: a) Lệnh (1399) bảo vệ an ninh trật tự; b) Lệnh (1399) về việc xử phạt kẻ trộm măng tre vòng thành;

1.3.2. Những quy định chủ yếu của pháp luật hình sự dưới triều Trần. Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Nhìn chung, dưới triều đại nhà Trần các văn bản pháp luật hình sự đơn hành thường điều chỉnh một quan hệ xã hội nào đó phát sinh trong giai đoạn cầm quyền của một vị vua, còn về cơ bản, những quan hệ xã hội được pháp luật hình sự điều chỉnh có lẽ tập trung trong hai bộ luật đã thất truyền (Quốc Triều Thông Chế và Hình Thư) của Triều Trần. Nghiên cứu các văn bản pháp luật hình sự đơn hành trên và những ghi chép của sử sách cũ chúng ta có thể khái quát được một số vấn đề về pháp luật hình sự giai đoạn này như sau:

1.3.2.1. Một số nguyên tắc hình sự cơ bản.

Cũng như thời kỳ nhà Lý, dưới triều đại nhà Trần, thông qua việc nghiên cứu những văn bản pháp luật hình sự đơn hành được ban hành dưới các đời vua Trần như đã trình bày ở trên chúng ta có thể rút ra một số nguyên tắc hình sự cơ bản của giai đoạn này như sau :

1) Nguyên tắc mọi vi phạm pháp luật đều được trừng trị bằng chế tài hình sự. Đây là nguyên tắc chung của pháp luật thời kỳ phong kiến, khi có vi phạm khác nhau trong đời sống xã hội dù thuộc lĩnh vực hôn nhân gia đình, dân sự, hành chính, hình sự thì đều được xử lý bằng các chế tài hình sự mà ở đây là hình phạt và đều được gọi bằng tên là “tội”.

Nguyên tắc chuộc tội bằng tài sản: nếu như chế định chuộc tội bằng tiền trong sử cũ còn lưu lại xuất hiện từ thời kỳ nhà Lý thì đến giai đoạn nhà Trần bắt đầu có sự phát triển với việc không chỉ chuộc tội bằng tiền mà còn cho chuộc bằng tài sản(ruộng), điều này được quy định trong chiếu 1398 – là một hình thức của Chiếu hạn điền đề ra thời kỳ này.

Nguyên tắc trách nhiệm hình sự liên đới: trách nhiệm hình sự liên đới dưới triều Trần được thể hiện trong quy định trộm cắp lần đầu bị đánh 80 trượng, thích chàm vào mắt hai chữ “phạm đạo”, đền 9 lần tài sản trộm cắp, nếu không đền được thì bắt vợ con sung làm nô tỳ, tái phạm chặt chân tay, phạm lần ba bị giết. Quy định này dựa trên cơ sở quan hệ huyết thống và hôn nhân, đặc biệt là trên cơ sở quan điểm vợ con được coi là tài sản của người chồng trong chế độ phong kiến, nên khi người gia trưởng(chồng) trong gia đình phạm tội thì vợ con thường bị sung vào làm nô tỳ. Quy định này cũng được duy trì trong các triều đại phong kiến sau này. Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

1.3.2.2. Quy định về hình phạt

Hình phạt được quy định trong pháp luật hình sự dưới triều Trần bao gồm Ngũ hình và các hình phạt khác :

Ngũ hình: là hình phạt được quy định phổ biến trong pháp luật hình sự phong kiến Đại Việt qua các triều đại phong kiến khác nhau. Tuy nhiên, cũng như dưới triều Lý, do không còn lưu lại hai bộ luật cũ là Quốc triều Thông chế và Hình Thư nên hiện nay chúng ta chỉ còn biết đến Ngũ hình trong giai đoạn này thông qua việc có nhắc đến các hình phạt có trong Ngũ hình ở một số Chiếu, Lệnh được ban hành, chẳng hạn như Chiếu 1230 (vua Trần Thái Tông) định tội đồ có hai mức khác nhau là Cảo điền hoành và Lao thành binh.

2) Các hình phạt khác: Ngoài Ngũ hình, pháp luật hình sự triều Trần còn đề cập đến các hình phạt khác như :

1. Phạt tiền : nghiên cứu các vụ án dưới triều Trần cho thấy, phạt tiền được coi là một hình phạt chính hoặc bổ sung khi xử lý người phạm tội, như : “ Năm 1326, Trương Hán Siêu bị phạt 300 quan tiền vì có hành vi vu cáo hình quan Phạm Ngô và Lê Duy”( Theo Giáo trình lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam,Trường Đại học luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân).
2. Thích chữ vào thân thể : thường là hình phạt bổ sung cho một số hình phạt khác và được áp dụng phổ biến cho nhiều loại tội, như Chiếu 1230 quy định về tội đồ, chiếu 1392…
3. Chặt tay, chân: thường được áp dụng là hình phạt đối với các tội trộm cắp (Chiếu 1320)
4. Tịch thu tài sản: thường được áp dụng đối với các tội phạm liên quan đến Thập ác, đặc biệt là tội mưu phản, mưu đại nghịch chống lại triều đình.
5. Biếm chức hoặc cách chức: được coi là một hình phạt bổ sung áp dụng kè m theo hình phạt chính đối với quan lại phạm tội. Theo Chiếu 1398 thì người bị biếm hay mất chức có thể lấy ruộng chuộc lại. Đây cũng được coi là một hình thức của chuộc tội bằng tài sản.

Nhìn chung, các chế tài hình sự thời kỳ này nghiêm khắc hơn thời kỳ nhà Lý, chẳng hạn luật hình sự triều Trần quy định các kiểu tử hình rất dã man như chôn sống hoặc đóng đinh phạm nhân lên bảng gỗ rồi bêu ra chợ trước khi tử hình. Ngoài ra, trong các quy phạm pháp luật hình sự thường không quy định hình phạt cụ thể đối với một số loại tội phạm mà chỉ ra lệnh cấm nếu vi phạm thì bị trừng trị, ví dụ như quy định cấm thường dân ăn mặc, xây nhà cửa giống tầng lớp quý tộc nếu không sẽ bị trừng trị.

1.3.2.3. Quy định về tội phạm. Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Cũng như pháp luật hình sự dưới triều Lý, pháp luật hình sự dưới triều Trần đề cập đến nhóm tội phạm cơ bản của pháp luật hình sự phong kiến là Thập ác, tuy nhiên điều này cũng chỉ được nhắc đến trong các chiếu, lệnh còn nội dung cụ thể của nhóm tội này không có tài liệu sử ghi lại chi tiết do việc bị thất truyền hai bộ luật cổ dưới triều đại này. Ngoài ra, thông qua các quy định trong các chiếu, lệnh dưới các đời vua Trần còn đề cập đến các loại tội phạm khác như tội giết người, tội trộm cắp tài sản, hoặc dựa trên hình phạt để gọi tên tội phạm như tội đồ, tội lưu, tội tử.

Nhìn chung, pháp luật hình sự dưới triều Trần so với các triều đại phong kiến trước đó đã có những bước phát triển kế thừa, đặc biệt là về hiệu lực của pháp luật trong xã hội được nâng cao, mặc dù sử sách cũ không ghi chép nhiều đến việc này nhưng đây là thời kỳ mà triều Trần lãnh đạo nhân dân cả nước ba lần chiến thắng giặc Nguyên Mông nên nhân dân cả nước rất đồng thuận một lòng với triều đình, do vậy, những quy định pháp luật có lẽ có hiệu lực trong nhân dân. Tuy nhiên, do pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng dưới Triều Trần rất đề cao việc bảo vệ tầng lớp quý tộc, thể hiện sự phân chia đẳng cấp rất lớn nên hiệu lực của nó đối với tầng lớp này lại thấp, như vua Trần Minh Tông từng nói: pháp luật khó thi hành đến tầng lớp có lọng tía.

1.4. Pháp luật hình sự dưới triều Hồ

Năm 1398, Hồ Quý Ly ép vua Trần Thuận Tông nhường ngôi cho con là Thiếu Đế mới 3 tuổi, đến đầu năm 1400, Hồ Quý Ly phế Thiếu Đế và lên làm vua, đặt quốc hiệu là Đại Ngu. Đến năm 1401, Hồ Quý Ly nhường ngôi cho con là Hồ Hán Thương và lên làm Thái Thượng Hoàng nhưng vẫn tự mình quyết đoán mọi việc. Nhà Hồ tồn tại 7 năm, đến 1407 khi Hồ Quý Ly và Hồ Hán Thương bị quân Minh bắt.

Nhà Hồ tồn tại trong thời kỳ đất nước ta gặp rất nhiều khó khăn về kinh tế – xã hội. Cha con Hồ quý Ly đã phải thi hành những chính sách cải cách về kinh tế, pháp luật, ngoại giao. Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Về mặt pháp luật hình sự, cuối năm 1401 “Hán Thương định quan chế và hình luật nhà nước Đại Ngu”, nhưng trong sử cũ không có ghi chép về việc Nhà Hồ đã sửa đổi pháp luật như thế nào so với trước của thời Nhà Trần.

Hiện nay, sử cũ chỉ ghi chép lại một số quy định về mặt hình sự được ban hành dưới triều Nhà Hồ như: Năm 1401, Hán Thương ra lệnh cấm người tôn thất và cung nhân không được xưng quý hiệu, người vi phạm sẽ bị trị tội; quy định kẻ làm tiền giả bị tội chết, ruộng đất, tài sản bị tịch thu; cấm tuyệt tiền đồng, không được chứa lén, tiêu vụng, kẻ nào vi phạm cũng bị trị tội như làm tiền giả. Do Nhà Hồ tiếm ngôi từ nhà Trần nên lòng dân không thuận, nhiều cuộc chống đối diễn ra, nhằm giữ vững ngôi vị, Nhà Hồ tiến hành trừng trị rất khắc nghiệt đối với những tội mưu phản như lăng trì, dìm xuống nước cho đến chết…

Nhìn chung, về mặt pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng, do hoàn cảnh lịch sử Nhà Hồ chỉ tồn tại trong một thời gian rất ngắn, lại trong điều kiện đất nước đang gặp rất nhiều khó khăn, kinh tế suy đồi, nên những quy định trong lĩnh vực pháp luật hình sự mà Nhà Hồ ban hành chủ yếu nhằm mục đích phục vụ cho cuộc cải cách đất nước và giữ vững vương quyền. Nên về tính chất, pháp luật hình sự thời kỳ này hà khắc hơn so với triều đại nhà Trần.

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

Giai đoạn đầu tiên của nền phong kiến Việt Nam từ thế kỷ X đến thế kỷ XV trải qua 6 triều đại phong kiến Ngô, Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hồ, qua việc nghiên cứu các đặc điểm của luật hình sự phong kiến Việt Nam trong giai đoạn này cho chúng ta có thể đưa ra những nhận xét về pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam trong thời kỳ đầu xây dựng nền độc lập tự chủ sau hàng nghìn năm Bắc thuộc cho đến khi củng cố, bảo vệ, phát triển chính quyền tự chủ:

Mặc dù trong giai đoạn này nền lập pháp nước ta nói chung trong đó có pháp luật hình sự đã bắt đầu hình thành và có những bước phát triển nhất định nhưng do hoàn cảnh lịch sử mà những di tích pháp lý quan trọng (Bộ Hình Thư triều Lý và Bộ Quốc triều Hình Luật, Hình Thư triều Trần) không còn nên việc nghiên cứu về nội dung của những quy định pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng trong giai đoạn này không được sâu sắc và toàn diện.

Với những di sản pháp lý còn lại cũng đã cho phép chúng ta có cái nhìn chung về luật hình sự Việt Nam giai đoạn này với những di tích pháp lý có giá trị, để lại những giá trị pháp luật truyền thống mà sau này được các triều đại phong kiến Việt Nam kế tiếp kế thừa và phát triển rực rỡ vào thời kỳ Nhà Lê, như về những quy định về hình phạt, về tội phạm hay những nguyên tắc hình sự…,thông qua những quy định này đã thể hiện những quan điểm pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng và đây cũng chính là bước đầu của việc hình thành những giá trị pháp lý truyền thống của dân tộc được các triều đại phong kiến Việt Nam sau này kế thừa và phát triển. Về một phương diện nhất định, những giá trị pháp lý trong giai đoạn này vẫn được các nhà nghiên cứu lập pháp đương đại tìm hiểu, đánh giá, góp phần vào công cuộc cải cách nền Tư pháp hiện nay trong đó bao gồm cả vấn đề hoàn thiện pháp luật hình sự. Luận văn: Pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam.

XEM THÊM NỘI DUNG TIẾP THEO TẠI ĐÂY: 

===>>> Luận văn: Thực trạng pháp luật hình sự phong kiến Việt Nam

Dịch Vụ Viết Luận Văn 24/7 Chuyên cung cấp dịch vụ làm luận văn thạc sĩ, báo cáo tốt nghiệp, khóa luận tốt nghiệp, chuyên đề tốt nghiệp và Làm Tiểu Luận Môn luôn luôn uy tín hàng đầu. Dịch Vụ Viết Luận Văn 24/7 luôn đặt lợi ích của các bạn học viên là ưu tiên hàng đầu. Rất mong được hỗ trợ các bạn học viên khi làm bài tốt nghiệp. Hãy liên hệ ngay Dịch Vụ Viết Luận Văn qua Website:  https://hotrovietluanvan.com/ – Hoặc Gmail: hotrovietluanvan24@gmail.com